Gemeente past de trucendoos toe op Binnengasthuisterrein

De Nieuwe Doelenstraat als de plannen van de UvA worden uitgevoerd. Vergelijkbare tekeningen kunnen worden gemaakt van de andere wanden van het gebied: het Rokin, de Grimburgwal en de Kloveniersburgwal.

Winfred van de Put van de PvdA bestrijdt in Het Parool van 23 juni dat de plannen van de Universiteit van Amsterdam op het Binnengasthuisterrein gewoon doordenderen. Inderdaad, de megalomane plannen roepen veel maatschappelijk verzet op, van bewoners- en monumentenorganisaties tot in de UvA zelf, zoveel dat snel doordrukken er niet meer bij is.
Maar waar het om gaat is dat de gemeente weer alle bekende trucs toepast om een groot bouwplan en dito aantasting van de binnenstad door te drukken.

De gepresenteerde ‘modellen’ zijn geen van alle acceptabel omdat een veel te hoge bouwhoogte wordt aangehouden. De bouwverordening staat een maximale bouwhoogte van maar liefst 35 meter toe, nagenoeg het dubbele van de monumentale bebouwing aan de Oude Turfmarkt, en men moet deze bouwhoogte geheel benutten om de benodigde hoeveelheid vierkante meters te realiseren. Ondergronds wil men een parkeergarage voor meer dan vierhonderd auto’s aanleggen, een garage die de te bouwen transferia aan de rand van de stad onderuit moet halen en die er vooral komt om Hotel l’Europe te laten meebetalen aan de bouw van de nieuwe bibiliotheek. Maar daarover worden wij uiteraard nauwelijks geïnformeerd.
Op aandringen van het Wijkcentrum d’Oude Stadt werd een model opgenomen dat uitgaan van het behoud van de bestaande bebouwing. In het propagandablaadje van de gemeente, eufemistisch een informatiekrant genoemd, werd als commentaar bijgevoegd: “géén verbetering van de stedelijke ruimtelijke kwaliteit, het huisvestingsprogramma van de UvA kan niet op het terrein worden gerealiseerd”. En dan staat er: “behoud van de UvA als binnenstedelijk fenomeen wordt onzeker”.
Dit is de bekende chantagetruc waarmee tegenwoordig elke nieuwe aantasting van de binnenstad gepaard gaat. De plannen bedreigen niet alleen het Binnengasthuisterrein, maar ook de historische binnenstad waarvan dit gebied een deel is. Voor het Binnengasthuisterrein bestaat nog geen bestemmingsplan, terwijl de gemeente wettelijk verplicht is om een beschermend bestemmingsplan vast te stellen, een verplichting die voortvloeit uit het beschermd stadsgezicht.
In het besluit van het rijk de binnenstad aan te wijzen als beschermd stadsgezicht wordt zelfs expliciet bepaald dat voor het Binnengasthuisterrein een dergelijk bestemmingsplan moet worden vastgesteld.
Door het programma van eisen van de UvA als uitgangspunt te nemen voor het opstellen van een bestemmingsplan, komt de gemeente op gespannen voet te staan met de bedoelingen van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (bestemmingsplannen) en de Monumentenwet (beschermd stadsgezicht).
Het is de bekende methode van postzegelbestemmingsplannen, een praktijk waaraan het beschermd stadsgezicht en de daarvoor vereiste beschermende bestemmingsplannen een einde moet maken. Een oude truc dus, maar in dit geval extra schrijnend, omdat het Rijk expliciet om een beschermend bestemmingsplan vraagt.

Door de openingen naar de Kloveniersburgwal, de Nieuwe Doelenstraat en de Grimburgwal is het Binnengasthuisterrein een waardevol kruispunt geworden van looproutes.

De plannen van de universiteit, die de gemeente met bekende methoden van list en bedrog tracht door te drukken, betekenen een zodanige aantasting van de historische binnenstad dat het beschermd stadsgezicht een lachertje wordt. De UvA wil binnen de grotendeels beschermde randbebouwing de hele historische structuur wegpoetsen en vervangen door een nieuwbouwklont. Er worden gebouwen voor gesloopt waarvoor de monumentenstatus al is aangevraagd.
Door de huidige structuur van het gebied weg te vagen, is straks de rijke geschiedenis van het gebied, ooit klooster, later gasthuis en ziekenhuis waar vele Amsterdammers zijn geboren, niet meer afleesbaar. Het nieuwe gebouw, in de wandeling ‘de strijkijzer’ genoemd, zal aanzienlijk boven de historische omgeving uitsteken. De nieuwbouwklont is zo groot en massaal dat de omringende stad tot een Madurodam wordt gereduceerd.
In het informatiekrantje kunnen we lezen hoe de gemeente denkt over het beschermde stadsgezicht: “Door zijn hoogte werkt het nieuwbouwvolume als decor voor de monumentale paviljoens aan de Grimburgwal die daarmee beter tot hun recht komen”. Dergelijke reclamepraat kennen we van bepaalde architecten, maar van de gemeente verwachten we een andere insteek. Ook wij achten de universiteit belangrijk voor de binnenstad, maar wij zijn niet bereid daar elke prijs voor te betalen. Alleen model 1 biedt een uitgangspunt voor een bestemmingsplan dat al lang vastgesteld had moeten zijn. De gemeente moet vervolgens een beschermend bestemmingsplan opstellen, zoals zij naar onze mening wettelijk verplicht is. Aan de hand van dat bestemmingsplan kan de UvA haar huisvestingsplannen toetsen en waar nodig herzien.

Singel 413-425, de nrs. 413-419 zijn door Stadsherstel gerestaureerd, rechts daarvan het UB-complex

Wellicht zal dan blijken dat er alternatieve locaties nodig zijn, binnen of buiten de binnenstad. Maar Amsterdam is groter dan de oude binnenstad. De IJ-oevers zijn in ontwikkeling, terwijl de grens van de Singelgracht in veel opzichten een fictie is. De UvA wil persé haar bibliotheek in de binnenstad “om de nationale en internationale concurrentie te kunnen aangaan”. Het huisvestingsbeleid van de UvA vertoont met het continue proces van bouwen, verbouwen en elders opnieuw beginnen echter een weinig consistent beeld. De met de historische stad detonerende gebouwen op het Bickerseiland en het Roeterseiland zijn alweer afgeschreven. Het omvangrijke bibliotheekcomplex aan het Singel wordt thans omschreven als “te klein, te onhandig en klimatologisch niet geschikt voor het bewaren van boeken”.
Wie garandeert ons dat de UvA over tien jaar opnieuw tot de conclusie komt dat de bibliotheek op het Binnengasthuisterrein te klein bemeten was? Zeker nu blijkt dat er eigenlijk sprake is van een inkrimping van bibliotheekfuncties. Ruimtehonger met commerciële motieven is in zijn aard altijd tijdelijk, terwijl de schade aan cultuurhistorische waarden blijvend is.

Walther Schoonenberg
voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad

(Uit: Het Parool, 27 juni 2000)