Bioscopen aan de Munt en in de Bijlmer

Nog niet zo lang geleden las je in de krant jammerklachten over de achteruitgang van het bioscoopbezoek. Nu blijkt de wind weer gedraaid. Dichtbij Amsterdam Arena, het nieuwe stadion, gaat Pathé Cinemas BV een megabioscoop bouwen. Daar komen ook het Musical theater Van den Ende en een hal voor popconcerten met 2000 a 3000 zitplaatsen of 5000 staanplaatsen. Het wordt een drukke - en lawaaiige - boel daar in de Bijlmer. Wij kunnen daar als binnenstadsliefhebbers geen bezwaar tegen hebben. De dwanggedachte dat alles in het Centrum moet worden samengepropt begint te vervluchtigen.

De tot sloop veroordeelde gevelwand van de Vijzelstraat.

Na de winkelcentra in de buitenwijken en verschuiving van het kantoren-zwaartepunt naar de Ringweg, doet de middelpuntvliedende beweging zich nu gelden in de sector ontspanning en cultuur. De Westergasfabriek is al een eerste stap, het plan "Cultuurcluster IJ-oever" een volgende, al duikt daar het gevaar op dat instellingen die in het binnenstadsklimaat geworteld zijn, zoals de Centrale Openbare Bibliotheek, weggezogen worden in de euforie van het grote-plannen-maken.
In dit kader is de bestemmingswijziging van het gebied tussen Tuschinski, de Vijzelstraat, de Reguliersbreestraat en de Reguliersdwarsstraat van belang. Tot de bouw van Tuschinski, in 1921, was dat een berucht buurtje van krotten en sloppen, de "Duivelshoek", ontstaan op het eind van de 16de eeuw buiten de stadsmuren. Tuschinski en, in 1937, de Galeries Modernes hebben daarvan grote stukken vervangen door grootschalige bedrijfsgebouwen met een nadrukkelijke eigen signatuur. Een jaar of vier geleden werd een bestemmingsplan voorbereid voor het hele gebied van Tuschinski tot de Vijzelstraat-Muntplein, het "Winkelcentrum Munt". De Galeries Modernes, nu Hema, zouden daarvoor worden gesloopt. In 1993 lagen, vrijwel gelijktijdig, het ontwerp-bestemmingsplan en een bouwplan voor een hotel in het volgende blok aan de Vijzelstraat ter visie. Dat hotel was wat de hoogte betreft nét binnen de bestaande voorschriften toelaatbaar, maar het zou wel 6 tot 8 meter boven de belendingen uitste- ken. Het advies van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg over het bestemmingsplan was zuinig. Bepleit werd de maximum-hoogte te beperken tot 20 m en kwaliteitsregels voor de nieuwbouw te stellen. Dat advies werd, evenals de bezwaarschriften van onze vereniging, van de tafel geveegd met de opmerking dat de schaalvergroting een 'autonoom proces' zou zijn, "waarbij de bouwvolumina worden aangepast aan de betekenis van de straat in de binnenstedelijke context". Volgens dat autonome proces moest de oostzijde van de Vijzelgracht-Vijzelstraat hetzelfde gezicht krijgen als de grote blokken aan de westzijde. Wat in die oostwand nog aanwezig is van de oudere bebouwing en de parcellering wordt dan gedegradeerd tot hinderlijke obstakels voor de marktgerichte dynamiek.
De wind draaide echter. Een werkgroep werd gevormd op initiatief van het Wijkcentrum d'Oude Stadt. Het uitgebrachte advies "De Vijzelroute, 3 straten naar een visie" bevat een stevig geargumenteerd pleidooi voor herstel van de oostwand met zijn monumenten, parcellering en schaal. De Dienst Ruimtelijke Ordening stelde "spelregels" voor dit gebied op die grotendeels de mening van de werkgroep volgen. Het concept-bestemmingsplan Winkelcentrum Munt is ingetrokken, het bleek financieel niet haalbaar. Een nieuwe gegadigde meldde zich: Pathé Cinemas. Westwaarts aansluitend bij Tuschinski wordt nu een bioscopencomplex ontworpen van 13 zalen, ontsloten vanuit de Vijzelstraat. Het Hema-gebouw wordt niet gesloopt, maar hersteld in zijn vroegere gedaante als Galeries Modernes; beneden winkels, boven de zalen met een lagere maximumhoogte dan in het plan Winkelcentrum Munt. Er komt geen parkeergarage, dat ging niet wegens de nu te handhaven oude bebouwing, maar wel een ruime fietsenstalling. Dat zijn zonder meer winstpunten ten opzichte van het plan Winkelcentrum Munt.
Gevaar voor het stadsbeeld dreigt alleen aan de zijde van de Vijzelstraat. Daar moet een 'royale entree' komen met een grand café, en dat zou een gapend gat kunnen worden in het enige nog min of meer gave stuk van de gevelwanden rondom het Muntplein.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 156, februari 1996)