Wat blijft en wat verandert

De bovenstaande foto van Wim Zilver Rupe is waarschijnlijk kort vóór 1960 gemaakt. In dat jaar begon de restauratie onder leiding van de architect H.F. Rappange sr. Jarenlang had het in 1925 door de Vereniging 'Hendrick de Keyser' aangekochte Aalsmeerder Veerhuis dichtgetimmerd staan te wachten op een beslissing.

Het Aalsmeerder Veerhuis (Sloterkade 21) vóór restauratie

Restaureren of afbreken, en ergens anders, bij voorbeeld aan de Amstel, reconstrueren? De gemeenteraad voelde voor het laatste. Dan zou er tenminste een verwijzing bewaard blijven aan de oorspronkelijke functie: beginpunt van een trekschuitlijn annex herberg. De Vereniging 'Hendrick de Keyser' wees dat af. Niet alleen is zorgvuldige restauratie, waarbij alle nog bruikbare onderdelen op hun plaats blijven, altijd beter dan een reconstructie, in dit geval is ook de plek van historische betekenis. Van rond 1600 tot 1942 lag voor de deur de schutsluis tussen de grote Hollandse waterschappen Amstelland en Rijnland. De open vaarweg tussen de Overtoomse Vaart en de Schinkel was op last van het provinciebestuur afgedamd - dat was een sluikweg geworden om de tolheffing aan het Spaarne in Haarlem te ontduiken -, maar over die dam mocht wel een plankier met rollen worden aangelegd voor kleine platte schuiten, waarvan de maten nauwkeurig waren vastgesteld. Als herinnering aan het toeziend oog van Haarlem toont het schilddragende leeuwtje op de geveltop het Haarlemse wapen. Ook toen de trekschuitlijn naar Aalsmeer was opgeheven en de Overtoom een straat was geworden bleef het rondom de sluis een levendig buurtje, waar de wachtende schippers hun boodschappen deden. De verplaatsing van de schutsluis naar de Nieuwe Meer en de toen aangelegde brug over de Schinkel- Kostverlorenvaart maakte daar een eind aan. Het Aalsmeerder Veerhuis, ook wel bekend als de herberg "de Bonte Os", werd inwendig verknipt in acht kleine woon- en werkeenheden. De foto laat de opschriften "smederij" en "stoffeerderij" zien. Ook een schoenlapper heeft er zijn werkplaats gehad, en een groentenboer. Ten slotte werd het gebouw wegens bouwvalligheid ontruimd, dichtgetimmerd en gestut. Aan de ene kant had het Veerhuis al een buurman gekregen die blijft demonstreren, hoe lelijk men omstreeks 1900 al kon bouwen, maar nog geen sporen van bouwvalligheid vertoont. Aan de andere kant laat de foto een hoek zien van de rij eenvoudige lage huizen, die nu als monument of als beeldbepalend pand gewaardeerd zouden worden, maar die in 1968, drie jaar nadat de restauratie van het Aalsmeerder Veerhuis was voltooid, door de bulldozer van een projectontwikkelaar werden weggeruimd. Ter plaatse verrees een grauwe mastodont, de Bankgirocentrale, gebruikmakend van een rooilijnbesluit van vóór 1921, toen de Sloterkade nog tot de gemeente Sloten behoorde. Dat besluit was na de annexatie door Amsterdam niet herzien, en het bood de mogelijkheid, achter een teruggelegde rooilijn een veel te hoog bouwvolume te realiseren. De Bankgirocentrale, ontworpen door de architecten Le Grand en Selle, werd in 1971 met het gebruikelijke vertoon geopend door minister Witteveen en De Nederlandsche Bank-directeur Zijlstra. Het bedrijf hield het niet lang uit aan de Sloterkade, het verhuisde naar een nòg groter gebouw aan de Bijlmerdreef. De monstrueuze betonklont stond vele jaren leeg, bewaakt door kraakwachten. Alleen de parkeerkelder bleef in gebruik. Die parkeerkelder zal zeker bijgedragen hebben aan de attractie van luxe-koopwoningen, waarvan de uitvoering nu gaande is door een nieuwe eigenaar. Het skelet is blijven staan, het wordt aan drie zijden horizontaal uitgebreid, zodat het resultaat nog massiever zal zijn dan het misbaksel van Le Grand en Selle.

Wat overbleef van de vroegere landelijke omgeving is het uit 1634 daterende Aalsmeerder Veerhuis, een karakteristiek architectonisch en historisch monument dat de herinnering vasthoudt aan vele eeuwen binnenvaart en waterschapbeheer en dat volop bruikbaar blijft.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 176, mei 1999)