De elitaire grachtengordel

Waar komt toch de misprijzende bijklank vandaan van de aanduiding "de grachtengordel"? In de promotie van Amsterdam als de belangrijkste toeristenstad van Europa - na Rome, Parijs en Londen uiteraard - wordt een rondvaart door de grachtengordel naast een bezoek aan de Nachtwacht als een bijna verplicht nummer voor elke toerist genoemd.

Je kunt het jammer vinden voor de bezoekers die geen tijd hebben om wat verder te kijken in onze stad, wat geen reden is voor een superieur glimlachje over het domme publiek, en nog minder voor een rancuneus - afgunstige intonatie wanneer het gaat over de nieuwe bewoners van het, terecht, beroemdste deel van de binnenstad. Het wordt tegenwoordig algemeen erkend dat het vokshuisvestingsbeleid van de gemeente in de naoologse jaren wat àl te eenzijdig gericht is geweest op de standaardformule van het vierpersoonsgezin, bestaande uit de buitenshuiswerkende vader met een bescheiden inkomen, de thuismoeder en twee kinderen. De categorie woningzoekenden die aan deze formule beantwoordt is kleiner geworden, het aantal alleenstaanden neemt sterk toe, de tweeverdieners zonder thuiswonende kinderen vormen een nieuwe, belangrijk geworden groep. In gemeentelijke publicaties wordt herhaaldelijhk gewezen op een tekort aan dure koop- en huurwoningen. Die sector was in de naoorlogse stadsuitbreiding wel niet vergeten (de patiowoningen in Buitenveldert waren echt niet voor de minimuminkomens bestemd), maar toch van minder belang geacht. Wie een duurdere woning betalen kon, zo was in bestuurskringen de opvatting, die kon wel voor zichzelf zorgen. Dat schematische beeld van de woningbehoefte gaat niet meer op. De algemene welvaartstijging, de opkomst van de categorie tweeverdieners zonder kinderen, en -niet in de laatste plaats- de z.g. "expats", buitenlandse functionarissen van internationale bedrijven die voor enkele jaren in Amsterdam gestationeerd zijn, hebben de huur- en koopprijzen doen ontploffen, en dat geldt vooral voor de grachtengordel.

In het Parool van 22 september werd onder de kop "Centrum verandert in pretpark", de dissertatie besproken van de planoloog Jos Gadet, werkzaam bij de Dienst Ruimtelijke Ordening. Van harte onderschijven wij diens oproep aan het gemeentebestuur om meer aandacht te besteden aan behoud van een gevarieerd binnenstadsmilieu. "Dat is dringender dan aandacht voor al die megaprojecten". Waar komen die megaprojecten vandaan? Van Gadets collega's van de Dienst Ruimtelijke Ordening. Het verbaast ons dat de jonge doctor van mening is dat de gemeente zich te zeer richt op het aantrekkelijk maken van de binnenstad voor de mensen met de hogere inkomens. "Delen van de binnenstad veranderen in exclusieve domeinen voor de nieuwe bourgoisie". Dat is pure onzin; met een luchtje van verschaalde klassenstrijd-vooroordelen. Ondanks een voor iedere wandelaar aan de naambordjes afleesbare verschuiving van kantoor-, naar woonfunctie in tal van grotere grachtenhuizen, is de verscheidenhied van bestemmingen langs de grachtengordel nog altijd groter dan in welke naoorlogse stadswijk dan ook. Heeft ooit iemand bezwaar gemaakt tegen het bestaan van delen van Nieuw Zuid en Buitenveldert waar welgestelde stadsgenoten graag wonen? Het is voor de stedelijke samenleving een bedenkelijke aderlating geweest toen, al voor 1914, families die generaties lang aan de grachten hadden gewoond, verhuisden naar het Gooi en naar Kennemerland. Nu is een tegenovergestelde beweging gaande: kantoren worden verbouwd tot woningen. En het gekke is dat Gadet, die als gemeenteambtenaar toch beter moest weten, deze tegenbeweging toeschrijft aan een te grote gemeentelijke inspanning, terwijl het nu juist een zaak betreft waarop de gemeente alleen op langere termijn via een bestemmingsplan invloed kan uitoefenen. De herleving van de woonfunctie langs de grachten is op gang gebracht door de restaurerende instellingen en door particulieren die van de oude huizen en de historische omgeving houden. Dat heeft geleid tot een prijsopdrijving door projectontwikkelaars, buiten de gemeente om. De gemeente kan ongewenste ontwikkelingen alleen in de hand houden door strakke handhaving van bouw- en monumentenvoorschriften, ook wat de interieuren betreft, en door een standvastig welstandstoezicht. De versterking van de woonfunctie langs de grachten levert nu juist de soort woningen op waaraan volgens de gemeente behoefte bestaat, en dat gebeurt zonder overheidssubsidie. Toch mooi meegenomen zou je zeggen. Wat niet wegneemt dat door lieden die zich graag "links profileren", over "de grachtengordel" misprijzend wordt gepraat. Dat zou een elitebuurtje zijn, een yuppendomein, een reservoir van koude kak. Nog absurder wordt die gedachteloos nageprate domheid, wanneer je bedenkt dat bewoning door mensen die een emotionele band hebben met juist die omgeving, de beste verdediging van het stadsbeeld vormt tegen de verloedering door de pretparkmentaliteit met al haar schreeuwende reclame.

Daarmee is het verhaal nog niet uit. Terecht stelt Gadet dat de binnenstad variatie van functies nodig heeft. Dat geldt ook voor de woonsector afzonderlijk. Tussen de dure koopappartementen aan de ene kant en de "kernvoorraad" goedkope woningen, grotendeels van vóór de Woningwet, aan de andere kant, gaapt een gat. Dat is de behoeft aan voor middeninkomens bereikbare huurwoningen, zonder modieuse luxe in keukens en badkamers, maar wel, bij voorkeur, in opgeknapte monumenten. Dat kost subsidie om een sluitende exploitatie te bereiken. Subsidie voor die categorie is in vele richtingen productief: voor de gaafheid van het stadsbeeld, voor een evenwichtige bevolkingssamenstelling, en voor de instandhouding van het ambachtelijke vakmanschap in de bouw. Wethouder Schaefer heeft met zijn project "woningwetmonumenten" een poging in die richting gedaan, maar dat is al weer vergeten. Het rijk schroefde de restauratiesubsidies zover naar beneden dat ook de niet-winstbeogende instellingen, toch de meest solide bondgenoot in de monumentenbescherming, er niet langer mee uit de voeten kunnen.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 179, nov. 1999)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.