Werkgroep Waakhond

Wat is wijsheid?

Brouwersgracht 20 is een klein monumentje: twee lagen met een klokgevel, buitenwerks 5 x 7 meter. Het ligt tussen een nieuwbouwpand met plat dak en een huis van rond de eeuwwisseling. De buurpanden zijn aanzienlijk hoger en tussen nummer 20 en het nieuwe buurhuis loopt een steeg. De achtergrond wordt gevormd door de achtergevel van het hoge en niet direct inspirerende pand dat op de Haarlemmerstraat in de plaats is gekomen van de voormalige bioscoop Rex.

Brouwersgracht 20 Tekening Soeters en Van Eldonk architecten

De begane grond van nummer 20 is uitgebouwd tot de erfgrens, de achtergevel is boven de uitbouw nagenoeg blind en achter de steeg en een deel van het buurhuis is nog een smalle tuin.
De eigenaar / bewoner wil meer woonruimte en wil meer licht in het pand, zonder de voorgevel en de kap aan te tasten, maar ook zonder duidelijk uitzicht te krijgen op de weinig fraaie omgeving. Geen gemakkelijke opgave. Soeters Van Eldonk Architecten krijgen de opdracht.
Het resultaat is een knap ontwerp dat aan alle eisen lijkt te voldoen en maar één bezwaar heeft: het monument wordt op een duidelijk zichtbare en zeer eigentijdse manier uitgebreid.
Niet aanvaardbaar dus, tenminste dat is de eerste spontane reactie van de waakhondgroep. Maar dat is wat al te snel. Na enige discussie wordt besloten eerst maar eens ter plaatse te gaan kijken. Verschillende vragen moeten worden beantwoord.
Moet je zo'n klein pandje als verwijzing naar het verleden juist handhaven tussen veel grootschaligere bebouwing of moet er een schaalaanpassing plaatsvinden? Als je wilt handhaven, welke functie is dan denkbaar om dat behoud voldoende te waarborgen? Hoe zou aanpassing denkbaar zijn? Hoe ziet de omgeving er nu precies uit?
Staande ter plekke word je niet echt vrolijk. Het nieuwe buurhuis aan de linkerzijde heeft een kille strakke voorgevel en bovendien een grote loggia in de zijgevel boven ons monument. Maar wat nog veel erger is: de achtergevel van het pand aan de Haarlemmerdijk domineert op een zeer onplezierige manier het beeld. Dat 'Haarlemmerdijkie' steekt niet alleen hoog boven Brouwersgracht 20 uit, maar is ook via de steeg zeer goed zichtbaar.
De conclusie is al snel dat in ieder geval het dichtzetten van de steeg de situatie alleen maar kan verbeteren. Lopend langs de noordkant van de Brouwersgracht zie je van het bouwplan eigenlijk alleen maar positieve effecten. (De hekjes voor de ramen aan de voorzijde zijn er ook nu al.) Aan de zuidkant van de gracht is dat anders. Het monument op zich wordt, afgezien van de achtergevel, gerespecteerd, maar de nieuwe tweede verdieping daarachter is vanaf de overzijde in haar moderne vormgeving (zink en glas) heel goed te zien. Vanuit het binnenterrein is het nog veel manifester dat het om nieuwbouw gaat. De achtergevel is, afgezien van de lichtstroken aan de zijkant, geheel gesloten. Heel begrijpelijk, gezien de oriëntatie en het uitzicht.
Wat was nu het eindoordeel van de drie waakhonden? Dat bleek nogal verdeeld.
De eerste meende dat het, ondanks de positieve kanten van het ontwerp, toch niet aangaat om zo nadrukkelijk een moderne uitbreiding aan een monument te bouwen.
De tweede waakhond zou het plan in een betere omgeving niet acceptabel vinden, maar had hier, gezien de context, geen overwegende bezwaren omdat het totale beeld beter wordt.
Het derde standpunt viel wat uit de toon in dit gezelschap. Rekening houdend met de kwaliteit van het ontwerp, de omgeving waarin het wordt gerealiseerd (zowel schaal als vormgeving) en de waarborgen die het biedt voor behoud van het monument op langere termijn, vond waakhond nummer drie het plan een goede oplossing. De uitbreiding laat onverhuld zien dat het pand is aangepast aan moderne wooneisen, maar het totale beeld blijft overwegend dat van een kleinschalig pand uit een vroegere tijd.

Waarom dit verhaal?

Om te laten zien dat het soms niet zo eenvoudig is een afgewogen en unaniem oordeel over een bouwplan te geven. Maar natuurlijk vooral om reacties van de lezers van 'Binnenstad' uit te lokken. Hoe kijken de leden van onze vereniging aan tegen dit bouwplan op deze plaats? Het oordeel van de Commissie voor welstand en monumenten is op het moment van schrijven nog niet bekend. Dat maakt het extra spannend.

Herman Pinkse

(Een bericht van onze Werkgroep Waakhond die elke week in het Stadhuis de ter inzage gelegde aanvragen bouw- en monumentenvergunning bekijkt en bespreekt.
Uit: Binnenstad 184, september 2000)