Interview met Frank Bijdendijk van Het Oosten

Bestemmingloos bouwen is nodig

De Amsterdamse woningbouw Het Oosten is al lang geen vereniging meer die zich alleen bezighoudt met bouwen van woningen voor de laagste inkomens. Alleen woningen maken niet gelukkig. Of, zoals het jaarverslag 1999 schrijft:
"Wij zijn tot het inzicht gekomen dat het bevorderen van het woongenot van een bepaalde groep, alleen dan efficiënt kan plaatsvinden als het woongenot van iedereen wordt bevorderd. Bovendien is de omgeving van de woningen minstens even belangrijk voor de kwaliteit van het wonen als het wonen zelf, daarom investeren we ook in de stad."
Die doelstelling is de reden dat Het Oosten bijvoorbeeld dit jaar de NV Stadsgoed heeft opgericht. Doel van de stichting: het bevorderen van de leefbaarheid in de binnenstad.
Frank Bijdendijk

Frank Bijdendijk (56), algemeen directeur van Het Oosten: "In die nieuwe tak van Het Oosten hebben we ons bedrijfsmatig onroerend goed in de binnenstad ondergebracht en de bijbehorende woningen. Het gaat zowel om monumenten als niet-monumenten. Vanaf 1994 kopen wij in die binnenstad al panden omdat we er van overtuigd zijn dat verbetering van de kwaliteit van de stad alleen mogelijk is vanuit de positie van eigenaar/beheerder We willen eigenlijk net zo gaan werken als de NV Zeedijk die de verpauperde Zeedijk heeft veranderd in een gezellige straat waar wordt gewoond en gewerkt en waar je kan uitgaan."

De eerste successen zijn er al. In de Vijzelstraat zijn twee straatwanden gekocht. Op de begane grond blijven de winkels daarboven worden de leegstaande etages via galerijen ontsloten en geschikt gemaakt voor bewoning. Hetzelfde gaat gebeuren in de Amstelhoek, een buurtje tussen Amstel, Amstelstraat en Wagenstraat. Het was eens de trotse eerste uitbreiding van het middeleeuwse Amsterdam. Het ziet er nu een tikkeltje verwaarloosd uit. Het Oosten heeft er 69 woningen en 31 bedrijfsruimten gekocht waardoor de mogelijkheid is ontstaan het buurtje nieuw leven in te blazen. In de vaak leegstaande etages boven winkels wordt woonruimte gemaakt. In het buurtje komt een verhoogd plein waaraan alle bovenwoningen hun ingang krijgen.

Ooit, ruim tachtig jaar geleden, werd Het Oosten opgericht om de woonwensen van arbeiders van de Oostergasfabriek te vervullen. Het Oosten mikt al lang niet meer op alleen het bouwen en verhuren van woningen. Bijdendijk: "We richten ons nu op de stad die levend moet worden gehouden zodat iedereen op zijn eigen manier kan leven. Woongenot bestaat al lang niet meer uit het hebben van een goede woningen, die woning moet ook in een aantrekkelijke buurt staan. Vandaar dat we ons intens met de stad bezighouden En de korte termijn wensen die de gebruikers van onze panden hebben, moeten gecombineerd worden met de lange-termijnbelangen van de stad."

Overheidsregels laten dat lang niet altijd toe. Het Oosten wil bijvoorbeeld geen leefruimtes die zuinigjes voldoen aan de minimumeisen Elke leefruimte moet een óvermaat'hebben; hogere plafonds die voor uiteenlopende wensen bruikbaar zijn. Panden moeten ook niet voor een levensduur van vijftig jaar gebouwd worden, ze moeten minimaal 200 jaar mooi en goed blijven en ze moeten zo worden ontworpen dat ze op ieder gewenst moment van functie kunnen veranderen. "Bestemmingloos bouwen" noemt Frank Bijdendijk dit.

Gebouw Mercurius, voormalig Oininio, aan de Prins Hendrikkade

Deskundigen in het vaak conservatieve wereldje van volkshuisvesters zullen zich niet verbazen over de ideeën van Bijdendijk. Ze zijn wel wat van hem gewend. Hij baarde al in de jaren zeventig opzien toen hij het gekraakte Tetterode-pand inliep. De krakers eisten dat daar woon- en werkruimtes kwamen. Ze kenden Bijdendijk niet en ze bijna van verbazing van hun gammele stoelen toen hij vertelde directeur van een grote Amsterdamse woningbouwvereniging te zijn en dat hij hen zou helpen.
Tetterode werd een groot succes. Bijdendijk overtuigde met zijn enthousiaste verhalen het gemeentebestuur dat de krakers steun verdiende. Het Oosten nam het casco van de woon en werkruimten voor zijn rekening, voor het binnendeel moesten de krakers zelf zorgen. Door deze constructie waren lage huren mogelijk. Tetterode bestaat nog steeds en heeft lange wachtlijsten voor kandidaat-huurders.

Frank Bijdendijk: "Wij hebben nu een aantal panden in de binnenstad die we op dezelfde manier gaan aanbieden als Tetterode. Ze staan naast het voormalige Oininio aan de Prins Hendrikkade."

Toen Het Oosten vorig jaar deze panden inclusief Oininio kocht, leidde dat tot kritische vragen in de Tweede Kamer. De staatssecretaris van volkshuisvesting, Remkes, vertelde de Kamerleden echter dat het Oosten als volkshuisvester met deze aankoop zijn boekje niet te buiten ging. De koopactie was bedoeld om de panden voor verloedering te behoeden en om te zorgen dat ze niet in verkeerde handen zouden vallen.

Facelift voor Amstelhoek

Hoek Amstelstraat / Amstel

Bijdendijk: "Het zijn prachtige monumenten, ze hebben bijvoorbeeld een schitterende trappenhuis. Alles wat mooi is, laten wij in tact. Dierbaarheid gaat boven het belang van de functie, vind ik, dat zullen veel architecten niet leuk vinden om te horen, maar het is wel zo. Alles wat mooi is laten we in tact, maar verder laten we alles over aan de gebruiker. Ze zijn helemaal vrij om de ruimtes in te delen zoals zij dat willen. Wij als vereniging investeren in het casco, in het binnendeel stoppen we geen enkele rooie cent, dat moeten de gebruikers zelf doen. We begeleiden ze daarbij wel, ze kunnen alle hulp krijgen. En door deze manier van werken worden dergelijke ruimtes betaalbaar voor grotere groepen mensen."
Bijdendijk is er van overtuigd dat bestemmingloos bouwen in deze tijd waarin alles snel verandert, past. "Wat is een kantoor? Een ruimte waar bureaus in moeten? Nou dat gaat vaak niet meer op. Kijk eens wat er met Oininio is gebeurd is,"voegt hij er glimlachend aan toe. "We hadden het pand gekocht en toen ging die club failliet. Er kwam een curator. Die wilde alles verkopen. We hebben de kantonrechter er bij gehaald. Zijn boodschap aan de curator luidde: "Je mag onderdelen van het pand niet slopen en verkopen." De losse inboedel zou worden geveild. Voordat de veiling plaatsvond hebben wij alles gekocht. Wij wilden alles bij elkaar houden omdat het zo mooi was en in het pand paste. Het pand is nu verhuurd aan MagicMinds, een multimedia bedrijf. Die gebruiken alles: het café-restaurant, de sauna en de winkel. Waarom? Het bedrijf zegt dat ze het moeten hebben van de betrokkenheid van de mensen die er werken. Het personeel bestaat uit 18-25 jarigen. Als je die wilt houden moet je buitengewone werkomgeving bieden.

Overheidsregels oprekken

Ze moeten naar de sauna kunnen, ze moeten op een prettige plek hun lunch kunnen gebruiken, ze moeten er desnoods kunnen blijven slapen. Het café is niet alleen voor de medewerkers en de klanten toegankelijk, maar ook voor Amsterdammers die niets met het bedrijf te maken hebben. Ze kunnen dan in contact komen met medewerkers van het bedrijf.. Dit is een signaal waar het in de toekomst naartoe gaat. Wij van Het Oosten zijn er voor de mensen, daarom moeten we met ogen en oren waarnemen wat er in de stad gebeurt."

Het Oosten besteedt veel aandacht aan het casco van gebouwen. De verdiepinghoogte, de maten van het bouwwerk en ook de vormgeving van de gevels moeten zo geconstrueerd worden dat ze toekomstige veranderingen van functies kunnen verwerken. Bijdendijk: "Alleen dan gehouden die panden ook in de toekomst hun waarde. Onroerend goed is te traag voor deze tijd van new economy, daarom moet je zorgen dat gebouwen van bestemming kunnen veranderen, een stad is niet geprogrammeerd."

Om flexibel te kunnen zijn, houdt Het Oosten zich ook met productontwikkeling bezig. "We hadden contact met Polynorm dat binnenkozijnen maakt. Ik zei tegen hem: "Als je echt geld wil verdienen moet je voor zes miljoen bestaande woningen inbouwpaketten maken. Het resultaat is dat ze binnenkort op de markt komen met leidinggoten die gekoppeld zijn met binnenkozijnen. Achter die kozijnen zitten de goten voor de leidingen. Als er nieuwe kabels nodig zijn, trek je die kozijnen even los en hup, de leiding ligt er. Met dit soort dingen krijg je flexibiliteit."

Onroerend goed is nu te traag

De Nederlandse woningbouwverenigingen gaan er onder druk van het rijk, steeds vaker toe over om huurders hun woningen te laten kopen. Bijdendijk zag daar gevaren in, hij kwam voor zijn vereniging met een ander plan: koophuur. Huurders van Het Oosten konden tegen een vaste taxatieprijs de binnenkant van hun huurwoning kopen. De buitenkant blijft eigendom van Het Oosten en de woningbouwvereniging zorgt voor het onderhoud van het gebouw en de gemeenschappelijke ruimten. De bewoner heeft alle vrijheid om de binnenkant zo in te delen als hij of zij wil en kan er een eigen paleisje van maken. Het casco blijft eigendom van Het Oosten.

In de normale verkoop van huurwoningen schuilen volgens Bijdendijk gevaren. "Wij hebben bijvoorbeeld duizenden woningen in Amsterdam-west en ze staan in gebieden die voor grote delen niet meer opgewassen zijn tegen de eisen van de toekomst. De huizen zijn slecht gebouwd, ze zijn te klein en de woonomgeving is niet aantrekkelijk voor buitenstaanders. De wijken zijn niet goed, ze zijn te eenzijdig. Er is veel te zeggen voor een ingrijpende transformatie. Maar dat ia alleen goed te organiseren als je er niet te veel eigenaren hebt. Als je met duizenden eigenaren moet praten en onderhandelen, komt er van een verandering in zo'n gebied niets terecht. Bovendien vind ik het onverantwoord slechte woningen te verkopen aan mensen die niet veel geld hebben". Het Oosten houdt zich ook bezig met ontwikkelen van woongebieden, zoals Y- burg; winkels, en culturele voorzieningen. De vereniging is een projectontwikkelaar geworden. Bijdendijk: "Als we alleen aandacht zouden besteden aan mensen met weinig geld, dan zouden we al snel in financiële problemen komen, alleen daarom al moeten we ons ook richten op mensen met een ruime beurs, maar de basis blijft het zorgen voorde minder koopkrachtigen."

Opvallend is de bouw van de Aya Sofia moskee op het voormalige Riva-terrein in het stadsdeel De Baarsjes. De activiteiten van Het Oosten zorgden er voor dat een einde kwam aan de jarenlange discussie tussen het stadsdeel en de stichting MiliGörüs eigenaar van de grond waarop de garage staat. Naast een moskee komen er 80 koopwoningen en ruimtes voor bedrijven. Frank Bijdendijk: "De moskee moet de mooiste van Europa worden. We hebben daarvoor de Parijse architect Marc Breitman ingeschakeld. Wij zijn er ook om mensen die bijzondere wensen hebben te helpen." Een paar voorbeelden: de bouw van een ecologisch, cultureel dorp voor de overgebleven bewoners van Ruigoord; de bouw (omstreeks 2002) van een New Chinatown op het Oosterdokseiland waar nu nog het districtspostkantoor staat. Naast een hotel en zeventig koopwoningen komen er ook dertig sociale huurwoningen voor Chinese ouderen.

Om Bijdendijks ideeën van bijvoorbeeld bestemmingloos bouwen te kunnen realiseren, is een verandering van de wet op de ruimtelijke ordening nodig. Bijdendijk: "Daarin wordt over bestemmingsplannen gesproken. Zo'n plan is bedoeld de toekomst vast te leggen, en is daarom conserverend. Maar het moet juist een stimulerend effect hebben, het zou moeten helpen bij het bestemming-vrij bouwen Die bestemmingsplannen moeten dus minder stringent worden. Wonen en werken horen dichter bijelkaar, maar dat is door bestemmingsplannen soms niet mogelijk."

Bijdendijk wil met Het Oosten vooruit kunnen lopen op ontwikkelingen. Het is de vraag of dat in de toekomst kan. Bijdendijk: "Er is nu een discussie gaande over de vraag of dat wel gewenst is. Staatssecretaris Remkes van volkshuisvesting wil de actieradius van corporaties beperken. Er is een tendens naar centrale sturing. Het zou de dood in de pot zijn. Je moet corporaties de vrijheid geven om binnen hun primaire doelstelling met de stad bezig te zijn."

Frans Heddema

(Uit: Binnenstad 185, november 2000)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.