Amsterdamse gevelstenen

Gevelsteen met het wapen van Haarlem 1670

In 1670 liet de uit Haarlem afkomstige Alfert Jansz. Ben op de hoek Vijzelstraat/Keizersgracht een huis bouwen. Het is opmerkelijk dat de voorgevel aan de Vijzelstraat gesitueerd werd en het achterhuis aan de – toch wel chiquere – Keizersgracht. Dit had te maken met de oorspronkelijke verkaveling van de erven in de Nieuwe Uitleg van 1662. De voorgevel kreeg een eenvoudige halsgevel waarin, boven de derde verdieping, een fraai cartouche met het wapen van Haarlem als gevelsteen werd opgenomen, geflankeerd door de cijfers ‘16-70’. Het cartouche was uitgevoerd in een late stijlvariant van het rolwerk/kwabornament.

De Keizersgracht bij de Vijzelstraat. Uit: Het Grachtenboek van Caspar Philips, ca. 1770

In 1902 stortte wegens bouwvalligheid het bovendeel van de gevel op straat. De top werd vervangen door een rechte kroonlijst; de gevelsteen, net onder deze lijst, bleef gehandhaafd. Een paar jaar later, in 1926, werd het hoekpand samen met Vijzelstraat 83 vervangen door een winkel met bovenwoningen naar een ontwerp van architect C. Kruiswijk. Deze architect, een vertegenwoordiger van de late Amsterdamse School, bouwde twee jaar eerder de winkelgalerijen aan het Victorieplein en heeft vele blokken en woningen in het Plan Zuid op zijn naam staan. De afbraak van het pand werd gememoreerd in het Maandblad Amstelodamum (13de jg.,1926, pag. 53): “Het huis dat niet begrepen is in de Vijzelstraatvernieuwing was niet zo zeer merkwaardig om de buitenshuis liggende trap, dan wel om den fraai gekleurden gevelsteen, die het wapen van Haarlem voorstelde”. De gevelsteen werd gelukkig echter herplaatst in de Vijzelstraatgevel van de nieuwbouw.

In de loop der jaren en na verscheidene verfbeurten was het reliëf aan een goede schoonmaakbeurt toe. Hier en daar schemerde nog wel wat kleur, rood op het wapenschild en zwart op de cijfers, maar de ketting waarmee het schild was opgehangen was door het dichtschilderen en de versuikering haast niet meer te herkennen. Toen dan ook in december 2004 een steiger voor het pand gebouwd werd, schreven wij direct een brief naar de eigenaar, de heer Azijnman, met het verzoek een offerte te mogen uitbrengen voor het schoonmaken en het polychromeren van de gevelsteen. Dat was nu extra goedkoop, daar er al een steiger voor het pand stond en ook omdat de VVAG weer de 50% subsidie kon aanbieden. De heer Azijnman reageerde niet op onze brief van 14 december en toen we in februari eens opbelden om te informeren, kregen we te horen dat hij onze brief met bijlagen niet ontvangen had. We stuurden direct een kopie en wachtten af… Weer geen reactie, en toen we maar weer eens opbelden kregen we te horen dat mijnheer Azijnman de gevelsteen wel in eigen beheer zou laten schilderen.

Vóór restauratie	Na restauratie

Het verbluffende resultaat van dit eigen schilderwerk is sinds begin maart te ‘bewonderen’. In harde kleuren en met een totaal onbegrip voor de vorm van het cartouche is er maar wat aangeklodderd. We vragen ons af of er enige moeite is gedaan de oude verflagen te verwijderen; de ketting waar het schild aan hangt is nog onduidelijker geworden en de contouren van de sterren waren voor de schilderbeurt duidelijker dan nu. Ook heraldisch is de beschildering fout: het gevest van het zwaard hoort van goud te zijn. Over de wonderlijke inkleuring van het cartouche zullen we het maar niet hebben…

Het is jammer dat door amateuristische onkunde nog steeds zulke dingen met gevelstenen gebeuren. (1) Tegenstanders van het polychromeren van gevelstenen zullen wellicht deze miskleunen als voorbeeld gebruiken en zeggen: “zie je wel hoe lelijk gevelstenen worden als ze worden geschilderd”. Wij als VVAG distantiëren ons uitdrukkelijk van deze ‘opknapbeurten’ en wijzen liever op de vele mooie resultaten die we in samenwerking met huiseigenaren en uitvoerende kunstenaars hebben bereikt.

Onno Boers

(1) In 2003 vielen twee gevelstenen (Monnikenstraat 10, D STAT WESEL en Bethaniënstraat 45 INT HUYS TE BENTEM) aan vergelijkbaar ondeskundig schilderwerk ten prooi. Zie: Twee mishandelde gevelstenen.

(Uit: Binnenstad 212, juli 2005)