Amsterdamse gevelstenen

VREDE SY MET V in het Sint Andrieshofje

Egelantiersgracht 105-141
Vóór restauratie Na restauratie

Het Sint Andrieshofje aan de Egelantiersgracht werd in 1617 gesticht. Het geld en de grond kwamen van Jan Oly, die uitvoerder was van het testament van zijn in 1614 overleden oom Jef Gerrits – een ongehuwde, rijk geworden veehouder. Op de kaart van Balthasar Florisz. uit 1625 is het hof duidelijk aangegeven. Het hof bestond uit een ruime binnenplaats / bleekveld met vier woonvleugels daaromheen. De ingang lag in het midden van de vleugel aan de gracht. Het was, afgezien van het Begijnhof, het eerste hofje voor “behoeftige Roomschgezinden Vrouwspersoonen” – zoals Wagenaar in zijn stadsbeschrijving (1765) vermeldt – waar elke vrijdag in de in 1623 voltooide kapel een mis gelezen werd. Wagenaar noemt ook de gevelsteen boven de ingang met het opschrift VREDE SY MET V. Een tekening van Gerrit Lamberts uit ca. 1815 toont nog de oude gevel aan de gracht met in het midden, duidelijk zichtbaar, de gevelsteen. Tegen het eind van de 19de eeuw werd deze lage gevel, met behoud van de fraaie houten onderpui verbouwd en verhoogd. De gevelsteen werd toen verplaatst naar de huidige plek op de binnenplaats.

De beeldhouwer van het relief heeft een gravure van Jacob de Ghijn II (1565-1629) als voorbeeld gebruikt. In 1592 verscheen een serie van 14 prenten – Christus, de twaalf apostelen en St. Petrus voorstellend – naar tekeningen van Karel van Mander. De Christusprent uit deze serie diende niet alleen als voorbeeld voor deze steen maar ook voor de prachtige steen IN DE SALVAETER (afkomstig van het Damrak, sinds 1961 in het gevelstenenmuurtje op het Begijnhof).
De gevelsteen was in de loop der jaren diverse keren overgeschilderd en afbladderende verflagen maakten het relief grauw en onduidelijk. In augustus 2005 kreeg de VVAG toestemming van het bestuur van de Stichting Sint Andrieshof om het relief schoon te maken. Onder de dikke verflagen kwam prachtig beeldhouwwerk tevoorschijn en aan de hand van aangetroffen kleursporen kon restaurateur Wil Abels de steen polychromeren. Het is nu weer een sieraad op het hof.

Sinterklaas weer in het juiste pak

Dam 2 / hoek Damrak
Vóór restauratie Na restauratie

Al eeuwenlang zit in het pand Dam 2 / hoek Damrak, waar tegenwoordig de Abn/Amro-bank gevestigd is, een prachtige gevelsteen met de voorstelling van Sint Nicolaas. De heilige kindervriend is als bisschop in een landschap staande voorgesteld, terwijl hij met zijn rechterhand drie naakte kindertjes in een houten tobbe zegent. Deze voorstelling is een verbeelding van een van de vele legenden die verteld worden over de heilige Nicolaas, die leefde in de 4de eeuw.

Hij zou zakken met geld naar binnen gegooid hebben bij een arme man om diens drie dochters aan een bruidsschat te helpen, hij heeft ooit een schip in een hevige storm van de ondergang gered en een andere keer een verdronken matroos weer tot leven gewekt. Dat hij onder andere de schutspatroon van alle zeevarenden is, hoeft ons dus niet te verwonderen. Zijn bekendste wonder verrichtte hij echter in een herberg, waarvan gezegd werd dat de waard kinderen roofde, ze in stukken hakte en in zijn gerechten verwerkte. In de kelder van de herberg vond Nicolaas inderdaad een tobbe met drie gedode en ingezouten kindertjes. Door ze te zegenen wekte hij de kinderen weer tot leven en dit moment is op de gevelsteen voorgesteld. Hoe de slechte waard gestraft werd is niet overgeleverd.

Al vanaf het begin van de 17de eeuw heeft deze gevelsteen op deze plek aan de Dam gezeten. Na alle verbouwingen en vernieuwingen kreeg het reliëf toch weer een plekje in de gevel. Zo ook in 1934, bij de bouw van het huidige hoekpand. Regelmatig werd de voorstelling in kleur geschilderd, maar bij de laatste schilderbeurt, zo’n tien jaar geleden, heeft de schilder maar wat gedaan; het kostuum van Sinterklaas was totaal fout van kleur. De Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen (VVAG) ergerde zich daar al lang aan en heeft in overleg met de directie van het bankkantoor de kindervriend in de juiste kleuren laten schilderen. Jan Hilbers, een kunstenaar die al menige gevelsteen in Amsterdam en daarbuiten z’n oude gloed heeft teruggegeven, heeft ook hier weer prachtig werk geleverd. De kindervriend staat nu duidelijk in een open nis met uitzicht op een landschap met rechts een kerkje. De twee foto’s spreken voor zichzelf.

Onno Boers

Literatuur:

  • H.W. Alings, Amsterdamse hofjes (1965)
  • O.W. Boers, "Een soldaat en twee zegenende zaligmakers", in: Ons Amsterdam, 44ste jaargang (1992), p. 236

(Uit: Binnenstad 214, december 2005)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.