Amsterdamse gevelstenen

DE TURFVVLSTER

Op de hoek van het Turfdraagsterpad en de Binnengasthuisstraat bevindt zich sinds kort een gevelsteen waarop een staande vrouw is afgebeeld die bezig is met het vullen van een grote mand. De tekst op de onderrand DE TURFVVLSTER maakt duidelijk waar ze mee bezig is.

DE TURFVVLSTER, Turfdraagsterpad hoek Binnengasthuisstraat	IN D TURF DRAGER, Kerkstraat 76

De voorstelling op de gevelsteen is uniek, in die zin dat het een van de weinige afbeeldingen is van een zeventiende-eeuws vrouwelijk beroep. Een ander vrouwelijk beroep zien we op de steen DE MIN uit 1662 in de Nieuwe Leliestraat 82.
De aanwezigheid van dit steentje op deze plek wordt duidelijk als we weten dat van 1564 tot 1642 op het gedeelte van het Rokin dat in 1946 weer officieel de naam Oude Turfmarkt terugkreeg, de turfmarkt was gevestigd. Vanaf deze markt liep een smal steegje achter de toenmalige zuidelijke bebouwing van de Grimnessesluis en Grimburgwal. Bij de bouw van de Nederlandsche Bank (1869) en de Kraamkliniek (1868) bleef dit steegje gehandhaafd als een afsluitbare toegang tot het achterterrein van de Kraamkliniek. Bij de herinrichting van het Binnengasthuisterrein kreeg de doorgang in 1986 de naam Turfdraagsterpad omdat toentertijd hier veel vrouwen woonden die op de turfmarkt werkzaam waren.

Het Turfdragersgilde was opgericht in 1619, maar al uit 1465 is een keur bekend op het meten van turf en worden turfvulsters genoemd. Tot 1678 werd turf met manden gemeten, daarna met tonnen. De turfmanden waren gemaakt volgens een ijzeren maat die op de kamer van het gilde werd bewaard.
Binnen het Turfdragersgilde bestonden vier functies: turfdragers, turfheffers, turfvulsters en turfraapsters. De raapsters werkten in het schip waarmee de turf was aangevoerd, zij vulden kleine manden die door de schippersknecht in tonnen werden overgestort. De knechten droegen ook de volle tonnen aan wal. Aan de wal zorgden de turfheffers ervoor dat de inhoud van de tonnen over manden werd verdeeld, welke door de turfvulsters werden geschud en op inhoud gecontroleerd. De heffers tenslotte tilden de volle manden op de schouders van de turfdragers die ze uiteindelijk naar de markt brachten.

Het Turfdraagsterpad zou eigenlijk Turfvulsterpad moeten heten; het dragen werd uitsluitend door mannen gedaan. Zie de fraaie gevelsteen IN D TURF DRAGER, Kerkstraat 76, en de zeer verwaarloosde steen D TORFDRAG Ao 1716 van onbekende herkomst ingemetseld in het tuinhuisje bij het Rijksmuseum.

De steen DE TURFVVLSTER is afkomstig van de Land van Beloftensteeg, een zijstraatje van de Reguliersbreestraat, ongeveer op de plek waar in 1921 theater Tuschinski verrees. De steen was lange tijd in particulier bezit, ingemetseld in de achtergevel van Van Eeghenstraat 81, en kwam later in de tuin van Monumentenzorg terecht tot zij in 2007 werd overgedragen aan de VVAG. Daar terugplaatsing op of in nabijheid van het oude adres geen optie was, leek het de VVAG een goed idee om de TURFVVLSTER hier, op deze turfgerelateerde plek een plaats te geven.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 223/224, oktober 2007)