Schippersgracht 15

Een zeventiende-eeuws juweeltje aan de Schippersgracht

Op de Schippersgracht, een vrijwel onbekend grachtje aan het Kadijksplein, staat een nog vrijwel gave negentiende-eeuwse gevelwand. Wie echter goed kijkt, ziet ook nog twee kleine zeventiende-eeuwse woonhuisjes, een ‘tweeling’. Beide waren jarenlang zo slecht onderhouden dat de term bouwval de meest toepasselijke kwalificering was. Typische Stadsherstelpandjes, maar deze bekende restaurerende instelling kan in de binnenstad tegenwoordig steeds minder vaak aan de slag vanwege de hoge vraagprijzen. Het linkerpand op nummer 15 is thans gerestaureerd door een particulier. Wie het verschil wil zien tussen een gerestaureerd en een vervallen monument, moet naar de Schippersgracht fietsen.

Scheurvorming in de voorgevel (foto T. Bleijenberg)	Het aanbrengen van snijvoegen (foto T. Bleijenberg)

Op 30 mei 1787 vonden op en rond de Schippersgracht heftige gevechten plaats tussen de Amsterdamse schutterij en de Fransen. Als gevolg van deze oorlogshandelingen heeft er een brand gewoed die de bebouwing op de Schippersgracht grotendeels in de as legde. De bovengenoemde woonhuisjes aan de Schippersgracht zijn de enige twee panden die hierbij gespaard bleven. Deze bouwwerken geven een beeld van het type bebouwing waaruit de gracht tot het einde van de achttiende eeuw bestond. De twee zeventiende-eeuwse huisjes vertegenwoordigen daarom een bepaald historisch belang, wat mogelijk verklaart waarom deze op zich niet eens zo bijzondere huisjes op de Rijksmonumentenlijst staan.

De Schippersgracht is genoemd naar de vele schippers van de VOC en de WIC die hier woonden. De buurt ligt immers vlakbij de Oostelijke Eilanden waar zich de bedrijfsgebouwen en werven van deze instellingen bevonden. De VOC was gevestigd op Oostenburg, de WIC aan de Oudeschans, vlakbij de Montelbaanstoren.

Schippersgracht 15, vóór restauratie	Schippersgracht 15, na restauratie

In opdracht van en in samenwerking met het bedrijf Rescura heeft Six Architects het pand geïnventariseerd en een plan gemaakt voor de restauratie. Het pandje was in 2006 gekocht voor € 300.000, maar een veelvoud daarvan was nodig voor de restauratie. De totale kosten waren ruim een miljoen euro. Dat kon alleen terugverdiend worden door het huisje aan een expat te verhuren, wat op dit moment door de economische crisis niet eenvoudig is. Er is bouwhistorisch onderzoek gedaan door Jan Droge (Leiden), waaruit bleek dat het huisje is gebouwd in 1675, in opdracht van de VOC voor een schipper van de Compagnie. De huidige voorgevel zou uit circa 1740 dateren, de achtergevel is wel nog zeventiende-eeuws. De aangetroffen toestand was rampzalig. Het pand was verzakt, de voorgevel helde achterover, alles was lek en rot en de fundering moest worden hersteld. De volgende tegenvaller was dat de gevel om bouwkundige redenen opnieuw moest worden opgemetseld. Alle bakstenen zijn daarom afgebikt en omdat de Rijksdienst dat eiste, zijn deze allemaal genummerd en op de originele plaats teruggekomen. De onderpui uit circa 1910 is niet teruggebracht. In plaats daarvoor kwam een quasi-zeventiende-eeuwse onderpui met daarachter een stalen portaal – een eis van de gemeente. De profileringen van de onderpui zijn getekend door Theo Rouwhorst. Ook is de drie voet brede hardstenen stoep teruggebracht. Dit laatste was niet gemakkelijk vanwege de tegenwerking van de gemeente. Met hulp van Stadsherstel, die aan de overzijde aan het Kadijksplein voor hetzelfde probleem stond, is dat uiteindelijk echter toch gelukt. Hiervoor is een originele zeventiende-eeuwse hardstenen stoepplaat hergebruikt die in de grond werd aangetroffen.

Kortom, het herstel van Schippersgracht 15 was geen eenvoudige klus. Wie weet hoe de praktijk op de bouwsteiger is, wordt al snel minder ‘precies’ en meer ‘rekkelijk’. Vaak moeten er moeilijke keuzes worden gemaakt. Het alternatief is dat het monument verdwijnt, maar dat is hier gelukkig niet gebeurd. In plaats daarvan werd dit sobere maar prachtige woonhuisje in oude luister hersteld.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 239, april 2010)