Het BG-terrein in breder perspectief

In Binnenstad 246 is gememoreerd dat de rechtbank de vergunning tot sloop van twee monumenten heeft vernietigd, waardoor het bouwplan voor de nieuwe Universiteitsbibliotheek (UB) is geblokkeerd. De UvA gaat in beroep, het stadsdeel niet. Hier volgt een poging om de achtergronden van dit conflict in kaart te brengen en een oplossingsrichting aan te dragen. (1)

Campusplannen

Plattegrond BG-terrein e.o. met UvA-gebouwen: 1 Bushuis, 2 Oost-Indisch Huis, 3 Spinhuis, 4 Oudemanhuispoort, 5 Agnietenkapel, 6 Universiteitstheater. * UB-locatie. Ondanks de korte afstand wil men ook de nummers 1, 2, 3 en 6 afstoten. (tekening Hendrik Battjes)

Het plan om de UB naar het BG-terrein te verhuizen vloeit direct voort uit de campusplannen van de UvA. De voorgeschiedenis van die plannen gaat terug tot 1955, toen de gemeenteraad besloot om de Universiteit niet naar een buitengebied te verplaatsen maar te concentreren in drie binnenstedelijke kernen. Sedertdien zijn de inzichten vaak gewijzigd. De kern Uilenburg is eerst toegevoegd en daarna weer afgevoerd, in 1973 wilde men zeven kernen realiseren en in 2005 werden het er vier, namelijk het AMC, het Science Centre en de nog te ontwikkelen ‘open stadscampussen’ Roeterseiland en BG-terrein/Oudemanhuispoort. Met die campussen wil men de onderlinge contacten tussen verschillende disciplines bevorderen en betere studieresultaten bereiken. Maar in de binnenstad moeten daartoe meer dan tien, merendeels fraaie gebouwen met historische waarde worden afgestoten omdat ze buiten de toekomstige campus liggen. (2) Ook zouden die gebouwen niet functioneel meer zijn en teveel energie- en onderhoudskosten vergen.
Maar kloppen die uitgangspunten wel? Men heeft nooit onderzocht of campussen betere studieresultaten opleveren en gebreken aan oude gebouwen kunnen ook worden opgelost door deskundige renovatie. Dat dit functioneel én qua architectuur schitterende resultaten kan opleveren heeft de UvA zelf bewezen met het gebouw voor de Bijzondere Collecties aan de Turfmarkt. Andere voorbeelden zijn de even geslaagde renovatieverbouwingen van het ABN-AMRO-kantoor aan het Rembrandtplein door een ontwikkelaar en het gebouw De Bazel door de gemeente. De laatste twee zijn ooit in beeld geweest voor de UB, maar door de UvA van de hand gewezen omdat de loopafstand van circa 300 meter naar de BG-campus te groot was! Zelfs het genereuze aanbod van de gemeente om 25 miljoen gulden bij te dragen aan de verbouwingskosten van De Bazel mocht niet baten.

Luchtfoto van het Binnengasthuisterrein.

De Universiteit draagt van oudsher sterk bij aan het gemengde karakter van de binnenstad, mede dankzij haar vele historische gebouwen die niet op een kluitje staan. Als zoveel van die gebouwen volgens plan ontruimd worden blijft daar maar weinig van over, want dan hebben de studenten voor hun studie buiten de campus niets meer te zoeken. Dat zal ten koste gaan van de levendigheid en functiemenging van de binnenstad en een meer steriele, monoculturele ontwikkeling bevorderen, mede door de herbestemming van de leegkomende panden. Aan meer kantoren is gezien de huidige leegstand geen behoefte en voor woningen zijn die gebouwen al gauw te duur. Maar ze zijn héél geschikt om er hotels van te maken, in navolging van o.a. het oude stadhuis aan de Oudezijds en de bibliotheek aan de Prinsengracht. Het zou de eenzijdige ontwikkeling van de binnenstad richting toeristenparadijs in de hand werken. Door het snijden in haar fraaie gebouwenbestand snijdt de UvA ook in eigen vlees, want men streeft naar grote aantallen buitenlandse studenten en die komen echt niet naar Amsterdam om college te krijgen in het naamloze soort gebouwen waar ze thuis op uit waren gekeken.
Ook de omvang van de nieuwe campussen roept vragen op. Het Roeterseiland telt straks 15.000 UvA-studenten en de aangrenzende Amstelcampus 25.000 HvA-studenten. Is er wel over nagedacht wat voor invloeden die ijzingwekkende concentratie van 40.000 studenten op het leven in dat deel van de stad zal hebben?

Schaalproblemen

Behalve door de campuspolitiek zijn de moeilijkheden ook veroorzaakt door het schaalprobleem. Iedereen wil de Universiteit in de binnenstad houden, maar de grootschalige gebouwen die daarvoor nodig zijn detoneren in de kleinschalige context van het oude stadscentrum. Het is een oud probleem, ook de Nederlandsche Bank, de Stopera en de twee bankgebouwen in de Vijzelstraat waren schaalbreuken waarvoor veel is gesloopt onder protest van de bevolking. We stuiten hier op een paradoxale wetmatigheid: het centrum bestaat bij de gratie van centrumfuncties die zoveel ruimte vergen dat ze eigenlijk niet in het centrum passen. Dat gaat ook op voor de UB, maar het zou een groot verlies zijn voor de binnenstad als deze op één na grootste bibliotheek van het land elders gevestigd zou worden, reden waarom ooit de nodige ruimtelijke compromissen zijn gesloten. Het bestemmingsplan legde de omtreklijnen vast en eiste dat de nieuwbouw niet boven zijn omgeving zou uitsteken, en de UvA verkleinde zijn bouwprogramma. De UvA vroeg en kreeg echter ook toestemming van het stadsdeel om twee monumenten te slopen. Dat de rechter daar anders over dacht hoefde niemand te verbazen, een UvA-verzoek om die panden van de monumentenlijst te halen was al in 2004 afgewezen. Maar dit vonnis dwingt beide partijen om opnieuw over de problemen na te denken en dat opent wellicht nieuwe perspectieven, alleen al gezien de stormachtige ontwikkelingen op digitaal gebied.

Aanbevelingen

De ‘open stadscampus’ bestaat al. Ontwikkel hem verder door de waardevolle UvA-gebouwen in de binnenstad niet af te stoten, maar te renoveren voor zover ze niet voldoen aan functionele of andere eisen. Pas de bouwplannen op het BG-terrein aan de bestaande stedelijke context aan. Interpreteer het begrip ‘campus’ wat ruimer, breng universitaire functies die op het BG-terrein teveel ruimte zouden vergen onder in reeds bestaande grote UvA-gebouwen elders in de binnenstad. Bestem andere panden die hun functie verliezen voor het University College en/of voor woonruimte voor buitenlandse studenten. Dit alles heeft geen effect op de drie overige campussen en laat de essentie van het totale campus-concept intact.

Hendrik Battjes

Voetnoten:

1. Bronnen: Meerjaren Huisvestingsplan UvA 2010, Rooilijn 2009-4 en Rechtbank vernietigt sloopbesluit (Binnenstad 246).
   
2. De UvA-eigendommen Spinhuis, Oost Indisch Huis, Bushuis, Universiteitstheater, Maagdenhuis met annexen (eventueel, maar niet voor 2016), UB aan het Singel, Cedla, Kunsthistorisch Instituut, Bungehuis, PC Hoofthuis en diverse huurpanden.

(Uit: Binnenstad 247, augustus 2011)

Meer lezen:
[Campusplannen van de UvA] (PDF-bestand, 4,2 MB)