Deel spoorwegviaduct Oostertoegang vrijgekomen

Genootschap beijvert zich voor terugkomst van leeuwenbeelden

Amsterdam is een nieuw historisch monument rijker. Een deel van het oude spoorwegviaduct bij de Oostertoegang van het Centraal Station is weer in het zicht gekomen. Dit viaduct vormt tezamen met het spoorwegviaduct bij de Westertoegang een onlosmakelijk deel van het Centraal Station. Beide viaducten zijn in de loop der tijd aan het zicht onttrokken; de spoorweg is telkens verbreed en de viaducten zijn aangepast. Eenzelfde lot was ook de spoorbrug over de Korte Prinsengracht beschoren, hoewel de hierbij behorende bogenrij aan de Haarlemmer Houttuinen nog altijd zichtbaar is.

Spoorviaduct Oostertoegang in 1900. (foto: Stadsarchief Amsterdam).	Het viaduct is weer in het zicht gekomen. (foto: auteur)

Het Centraal Station werd in 1882-1889 gebouwd naar een ontwerp van P.J.H. Cuypers. Het was zo fraai vormgegeven, dat bij de oplevering werd gesproken over ‘een paleis voor de reiziger’. Zou de rijksoverheid de Gemeente Amsterdam destijds hebben willen paaien? Amsterdam was enigszins gepikeerd over de locatie: midden in het Open Havenfront, maar het rijk koos voor de meest efficiënte route om de spoorlijnen uit Den Helder, Haarlem, Amersfoort en Utrecht met elkaar te verbinden.

Er moesten drie kunstmatige eilanden worden aangelegd, verbonden door een hoge dijk waar het spoor overheen liep. Om de scheepvaart te garanderen werden in de dijk doorgangen gemaakt, de zogenaamde Ooster- en Westertoegang. Het idee hiervoor is afkomstig van ir. J.J. Waldorp en ‘Eerstaanwezend ingenieur van de Staatsspoorwegen’, ir. J.A. van Prehn. De viaducten ten oosten en westen van het Centraal Station zijn ontworpen door A.L. van Gendt. Waarschijnlijk heeft Van Gendt zijn ontwerp nauw afgestemd met Cuypers. In ieder geval werd door de rijksoverheid advies ingewonnen bij de Delftse hoogleraar bouwkunst, Eugen Gugel, die concludeerde dat er “… voldoende overeenstemming [was] tussen de verschillende kunstwerken”. De viaducten kwamen gereed in 1877/1878.

Oostertoegang (foto: Stadsarchief Amsterdam)

Ter bekroning van het ornamentele ontwerp werden op elk viaduct acht grote leeuwenbeelden geplaatst, vier aan de stadskant en vier aan de IJ-zijde. Van deze 16 leeuwen zijn er inmiddels 15 teruggevonden. De brug over de Korte Prinsengracht en de bogenrij dateren van 1873 en hierop stonden nog eens zes leeuwenbeelden, maar die waren iets kleiner en vermoedelijk gemaakt van ander materiaal, namelijk Udelfanger natuursteen, terwijl de grotere beelden op de viaducten zijn gemaakt van het duurdere en meer duurzame Oberkirchner zandsteen, wat wellicht tevens verklaart waarom 15 van de 16 beelden zijn teruggevonden, maar geen van de zes kleinere, hoewel men momenteel nog onderzoek doet naar een recente vondst.

Leeuw in Elburg (foto: auteur)

Het genootschap Leeuwen van het Centraal Station spant zich in om een aantal leeuwen op de spoorwegviaducten terug te plaatsen, maar het vrijgekomen gedeelte van het viaduct aan de Oostertoegang leent zich vooralsnog niet voor terugplaatsing van de leeuwenbeelden of van kopieën daarvan. De leeuwenbeelden aan de stadszijde van het oostelijke viaduct stonden tot eind jaren ’60 op het deel dat enige jaren geleden moest worden afgebroken om de aanleg van de nieuwe Oosterdoksstraat mogelijk te maken. Maar alle hoop is nu gevestigd op de locatie aan de overkant van het water, tegen het pakketpostgebouw aan, waar nog een origineel viaduct achter het beton schuilgaat. Het wachten is op de definitieve plannen voor de inrichting van het Stationsplein en de reparatie van de spoorlijnen die nu nog aan de stadszijde van de Oostertoegang over de viaducten lopen.

Willem van Baarsen

(Uit: Binnenstad 250, maart 2012)

Meer lezen: Genootschap Leeuwen van het Centraal Station.