Drie Amsterdamse Jamin-filialen van architect Cornelis Nikolaas van Goor

In Binnenstad 253 is aandacht besteed aan de grotendeels verdwenen winkelpui Heiligeweg 32 van de firma C. Jamin (zie ook: Heiligeweg 32). Nader onderzoek heeft de naam van de architect aan het licht gebracht: Cornelis Nikolaas van Goor (1861-1945). De naam van deze Rotterdamse architect is in Amsterdam aan slechts één belangwekkend gebouw verbonden, het bedrijfspand van de handelsfirma R.S. Stokvis & Zoon, Keizersgracht 313, gebouwd in samenwerking met architect Johannes Verheul Dzn. (1860-1948).

Laatstgenoemde, een vooraanstaand Rotterdams architect met een groot oeuvre, is de ontwerper van het zogenaamde Witte Huis in de Raadhuisstraat (1899), het Amsterdamse kantoor van de Rotterdamsche Verzekering Sociëteiten (RVS). De kantoren van de firma Stokvis & Zoon in Rotterdam, eveneens door Van Goor ontworpen, en Amsterdam waren belangrijk genoeg om te worden vermeld in de vierde druk van E. Gugels, door J.H.W. Leliman geheel omgewerkte en belangrijk uitgebreide Geschiedenis van de bouwstijlen in de hoofdtijdperken der architectuur (1915-1918, p. 415). Al veel eerder, in 1883, had Van Goor zich in Amsterdam doen gelden als deelnemer aan de Amsterdamse Beursprijsvraag. Zijn ontwerp onder no. 148 met motto ‘Le signe du taureau’ is helaas niet bewaard gebleven. Dat geldt ook voor een groot gedeelte van zijn oeuvre, dat in het Duitse bombardement op Rotterdam in 1940 ten onder ging.

Heiligeweg 32 hoek Handboogstraat in de jaren '50 (foto: Stadsarchief Amsterdam) Haarlemmerstraat 49 hoek Binnen Vissersstraat (foto: Wim Ruigrok)

De keuze voor Van Goor berustte zeker niet op toeval. Het eveneens Rotterdamse zoetwarenbedrijf had hem reeds eerder ingeschakeld voor de uitbreiding van de fabriek in de Maasstad. De winkelverbouwing op de Heiligeweg door Van Goor was niet de eerste in Amsterdam: deze werd namelijk in 1911 voorafgegaan door de verbouwing van de winkel Utrechtsestraat 93, op de hoek van de Kerkstraat. In 1917 volgde de aanpassing van de winkel Haarlemmerstraat 49, op de hoek van de Binnen Vissersstraat. Of Van Goor ook andere Amsterdamse filialen van Jamin heeft verbouwd is vooralsnog onbekend. De drie puien die in deze bijdrage centraal staan zijn nagenoeg gelijk vormgegeven en hetzelfde zal ongetwijfeld ook het geval zijn geweest met de interieurs. Van deze drie winkels is het vroegere filiaal in de Utrechtsestraat het best bewaard gebleven: zowel de pui als het interieur met mozaïekvloer, winkelbetimmeringen, toonbank en stucplafond – alles in een ingetogen neo-Lodewijk XVI-stijl – zijn nog aanwezig. De winkel in de Utrechtsestraat heeft het ook het langst volgehouden, omstreeks 1977 sloot het filiaal de deuren, in 1978 kreeg het een nieuwe bestemming. De twee andere filialen sloten reeds in de jaren vijftig: de winkel in de Heiligeweg het eerst, in 1957, de zaak in de Haarlemmerstraat een jaar later.

Utrechtsestraat 93 hoek Kerkstraat (foto: Wim Ruigrok) Interieur van Utrechtsestraat 93 hoek Kerkstraat (foto: Wim Ruigrok)

Afgaande op de gegevens in de gemeentelijke adresboeken werd omstreeks 1895 de eerste Amsterdamse vestiging van Jamin geopend, op het adres Vijzelstraat 98. In de jaren daarna sloeg het bedrijf de vleugels uit over de stad en opende filialen onder andere in de Warmoesstraat, op de Nieuwendijk en op de Zeedijk. Een advertentie uit 1910 vermeldt reeds acht winkels. Ook tijdens de moeilijke jaren van de Eerste Wereldoorlog ging de opmars van het bedrijf voort – alleen het filiaal op de hoek van de Vijzelstraat en de Herengracht sloot in 1917 de deuren, maar dat moest wijken voor de verbreding van de Vijzelstraat. Jamin vestigde zich bij voorkeur op hoeken van drukke winkelstraten, waardoor de uitgestalde zoetwaren in twee etalages de voorbijgangers tot aankopen konden verleiden. Dit geldt bijvoorbeeld voor de bewaard gebleven winkels in de Utrechtsestraat en de Haarlemmerstraat. In de meeste gevallen bleven daarbij de bestaande winkelpuien gehandhaafd of volgden kleine aanpassingen, maar bij de filialen op de Utrechtsestraat, Heiligeweg en Haarlemmerstraat pakte Jamin groots uit.

Winkelpuien en winkelinrichting volgen het zelfde stramien met gepolijst granieten penanten, grote etalages waarboven sierlijke bovenlichten met geslepen ruiten. Op de etalageruiten prijken de dan alom bekende zwierige goudkleurige letters ‘C. Jamin’ en in het fries boven de ramen in eveneens gouden letters de aanduidingen van hetgeen in de winkels verkrijgbaar was: banket, chocolade, biscuits, dessertwerken. Door de grote ruiten waren de verzorgde interieurs met elegante winkelbetimmeringen en de uitgestalde zoetwaren van veraf zichtbaar. Kenmerkend voor alle winkels van Jamin – en deze Amsterdamse winkels in het bijzonder – was de luxueuze uitstraling, met in de interieurs kroonluchters, spiegels en veel glimmend geboend hout. Jamin richtte zich echter vooral op de massa, veel filialen waren dan ook te vinden in volksbuurten.

Interieur van Utrechtsestraat 93 hoek Kerkstraat (foto: Wim Ruigrok)

Met de bovengenoemde verbouwingen beoogden architect en opdrachtgever bovenal de beschikbare etalageruimte te vergroten en, voor zover niet reeds aanwezig, een winkelingang op de hoek te creëren. Van Goor ging in alle gevallen dan ook ingrijpend te werk. Zo verdwenen grote delen van de blinde zijgevels in de puinschuit om plaats te maken voor enorme glasvlakken. De architect handhaafde in de Utrechtsestraat de bestaande winkelingang op de hoek, maar maakte korte metten met de stoep, kelderingangen en aparte opgang naar de bovenwoning. In de Haarlemmerstraat moest bovendien de woningingang met de trap naar de eerste verdieping volledig uitgebroken en verplaatst worden naar de Binnen Vissersstraat. Het lijkt er sterk op dat Van Goor zich voor het ontwerp van zijn drie puien heeft laten inspireren door de oorspronkelijke pui van het filiaal in de Utrechtsestraat, die vermoedelijk uit het eerste kwart van de negentiende eeuw dateerde. Kenmerkend voor de gesloopte historische pui waren de vlakke pilasters met gestileerde kapitelen, die in iets andere vorm terugkeerden in de door Van Goor ontworpen exemplaren. Deze drie winkels vormden met hun luxueus vormgegeven winkelpuien en winkelinterieurs markante visitekaartjes voor het bedrijf. Ongewoon was dit overigens niet, bij veel ondernemingen prijkten de eigen gebouwen op het briefpapier en de reclameuitingen en voor veel architecten was het ontwerpen van winkelfronten een uitdagende opgave waar veel eer mee te behalen viel. De resultaten waren er dan ook naar, en op historische foto’s zijn veel van dergelijke juweeltjes vastgelegd, veelal door gerenommeerde architecten ontworpen. Ook Van Goor als bekende Rotterdamse architect van naam waagde zich aan deze opgave, en met succes, zoals vooral de gave winkel in de Utrechtsestraat nog steeds bewijst. Het pand Utrechtsestraat 93 is een rijksmonument en de pui is daarmee beschermd. Voor Haarlemmerstraat 49, een Orde 2-pand, is behoud echter niet verzekerd zoals recent elders in de stad gebleken is. Als zeldzaam specimen uit het oeuvre van Van Goor en als fraai voorbeeld van een bedrijfspui in huisstijl zou deze dan ook extra beschermd moeten worden.

David Mulder
(met dank aan Guido Hoogewoud)

Bronnen:
- Adresboeken gemeente Amsterdam
- Roger Miellet, Honderd jaar grootwinkelbedrijf in Nederland, Zwolle 1993, pp. 270-275.
- Marijke Beek, Drie eeuwen Amsterdamse bouwkunst: catalogus van architectuurtekeningen in de verzameling A.A. Kok, Amsterdam 1984, p. 46.
- Bouwkundig Weekblad Architectura 52 (1931) 13, pp. 105-116.

(Uit: Binnenstad 256, februari/maart 2012)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.