Hendrik Leguyt (1840-1907)

Alle architecten in de rubriek Amsterdam 1900 zijn min of meer tragische figuren omdat zij rond de eeuwwisseling geconfronteerd werden met stormachtige ontwikkelingen in het vak die hun verstand van de bouwkunst te boven gingen. Velen van hen wisten zich nog met enige moeite aan te passen aan het verbod op historiserende vormentaal dat H.P. Berlage, W. Kromhout en K.P.C. de Bazel hadden uitgevaardigd, maar Leguyt werd meegesleept in de crisis die ook de Dienst der Publieke Werken aan het eind van de negentiende eeuw trof.

Het einde van een tijdperk

Hortusplantsoen 1-2-3

Bastiaan de Greef en Willem Springer, die lange tijd alle overheidsgebouwen hadden ontworpen, werden in 1891 opgevolgd door A.W. Weissman, de architect van het Gemeentemuseum. Dat gebouw was echter meteen ook zijn ondergang als gemeentearchitect, er werd een effectieve hetze tegen hem gevoerd en hij moest in 1894 ontslag te nemen. Publieke Werken kon in die jaren sowieso niets goed doen in de ogen van Amsterdamse burgers. Daarna zagen Burgemeester en Wethouders geen reden om een nieuwe gemeentearchitect te benoemen, dat kostte immers geld, zodat Leguyt, de assistent gemeentearchitect, na een reorganisatie als hoofd van de nieuwe Afdeling Gebouwen verantwoordelijk werd voor het hoofdstedelijk bouwbeleid. Die taak kon hij niet aan: het was een onmogelijke opgave voor een al wat oudere en niet geniale architect om overtuigende gebouwen te ontwerpen terwijl Berlage, Kromhout en De Bazel revolutie predikten.
Leguyt was een ongetwijfeld zeer bekwame maar eenvoudige ambachtsman, niet geboren in Amsterdam, die in 1875 als architect voor de dienst ging werken, toen De Greef en Springer daar de toon zetten voor de gloriejaren van de Hollandse neorenaissance. Daarna heeft hij dus vele jaren lang talloze gebouwen in die stijl ontworpen voor de gemeente. Zijn ontwerpen als zelfstandig architect voor twee projecten met middenstandswoningen, Tweede Jan van der Heijdenstraat 72-78 (1880) en Nassaukade 116-119 (1881), getuigen niet van de ambitie om iets anders te maken dan modieuze architectuur. Bij Publieke Werken waren ontwerpers anoniem, tekeningen werden niet gesigneerd, ook het werk van De Greef en Springer stond op naam van de dienst. Leguyt moet zo een bijdrage geleverd hebben aan een groot aantal van de vijfhonderd projecten die tussen 1873 en 1890 gerealiseerd werden. Na zijn benoeming tot hoofd van de Afdeling Gebouwen in 1895 droeg hij natuurlijk wel de eindverantwoordelijkheid voor elk ontwerp dat getekend werd.

Miskenning

Zijn belangrijkste bijdrage aan de geschiedenis van Amsterdam was ongetwijfeld het Wilhelmina Gasthuis, waarvoor de jeugdige prinses in 1891 de eerste steen had gelegd. Als assistent-architect van Weissman kreeg hij de ruimte om dit enorme ziekenhuis met een moderne paviljoenopzet naar eigen inzicht te realiseren, in de vertrouwde stijl van De Greef en Springer. Later volgden vooral in de scholenbouw een aantal voorzichtige experimenten met stilistische vernieuwingen. Daarbij werd onderscheid gemaakt tussen de verschillende soorten onderwijs, zoals ook Springer voor het Barlaeus Gymnasium had gekozen voor een meer classicistische vormentaal. Een aantal van deze scholen werd gepubliceerd in het Bouwkundig Weekblad, vooral 1899 was een vruchtbaar jaar. Al in januari verschenen beide scholen voor gewoon lager onderwijs aan het Hortusplantsoen in het blad. In maart volgde de nieuwe hoofdwacht voor de brandweer, Honthorststraat 27. De Handelsschool aan het Raamplein prijkte in het nummer van 5 augustus. Het jaar werd besloten met de twee scholen voor gewoon lager onderwijs aan het Karthuizersplantsoen die in mei waren aanbesteed. In februari 1901 publiceerde het weekblad het schoolkinderbad aan de Frederik Hendrikstraat, nr 105, en de imposante reeks eindigde in augustus 1902 met de Derde Hoogere Burgerschool, Mauritskade 58.
De toelichtingen van Leguyt waren gortdroog en repten met geen woord van stilistische overwegingen. De gebouwen voor lager onderwijs en het kinderbad werden uitgevoerd in een soort chaletstijl, de brandweerkazerne was geheel neorenaissance en de Handelsschool had een min of meer classicistisch voorkomen. De HBS aan de Mauritskade oogde bijna zakelijk, afgezien van een paar topgevels met tierelantijnen. De scholen werden voor een bescheiden budget gerealiseerd en functioneerden ongetwijfeld uitstekend, maar architecten worden vreemd genoeg vooral afgerekend op hun artistieke gaven en daarmee was Leguyt niet in het bijzonder gezegend. In februari 1905 werd hem wegens gezondheidsredenen eervol ontslag verleend, twee jaar later overleed hij in Baarn.
Bij zijn verscheiden sprak het Bouwkundig Weekblad in bedekte termen over de ‘moeielijke onaangename oogenblikken’ die hij bij Publieke Werken had moeten doorstaan: er waren genoeg redenen om ‘bitter gestemd te zijn’. Ook de Wereldkroniek vermeldde onheuse kritiek: ‘veel waardering heeft de heer Leguyt niet van zijn werk gehad; miskenning was herhaaldelijk zijn deel’. Ook zijn opvolger als hoofd van de Afdeling Gebouwen, J.B. Springer (1854-1922, zoon van Willem Springer), zou het niet lukken om de Amsterdamse overheidsgebouwen een duidelijke signatuur te geven. Pas toen Michel de Klerk met zijn wereldberoemde blokken in het Spaarndammerplantsoen de grondslagen had gelegd voor de Amsterdamse School, kwam een einde aan de crisis die Leguyt een slechte reputatie had bezorgd. Vanaf 1915 onder de bezielende leiding van A.R. Hulshoff, die ooit samen met A.A. Kok een bureau bestierde (Abel Antoon Kok), werd de Afdeling Gebouwen gedurende de jaren twintig weer toonaangevend in de stedelijke bouwkunst, met de Amsterdamse School als stilistische leidraad. Maar toen was het jaar 1900 alweer een verre herinnering.

Vincent van Rossem

Bron: Amstelodamum 97 (2010), nr. 2

Vorige aflevering: Jan Ernst van der Pek (1865-1919) (Binnenstad 254/255)
Volgende aflevering: H.P. Berlage (1856-1934) (Binnenstad 264)

[Amsterdam 1900]

(Uit: Binnenstad 259, jul./aug. 2013)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.