Amsterdamse gevelstenen

Het Wape van Portugal

Nieuwe Uilenburgerstraat 59 (Voor 1926: Uilenburgerstraat 35)

Uit het Verpondingsregister van 1659-1661 blijkt dat in 1644 de koopman/scheepsbevrachter Hendrick Jansz Dommer zes huisjes liet bouwen op een terrein op Uilenburg. Achter de panden, aan het water van de Uilenburgergracht lag een scheepstimmerwerf, die ook tot zijn eigendom behoorde.
Vóór restauratie
Na restauratie

Hendrick Jansz Dommer bezat meerdere panden en onroerend goed, o.a. een dubbelpand op de Geldersekade met ‘Het Wapen van Portugal’ in de gevel. Dit huisteken is verklaarbaar door de handel in Portugees zout waarmee hij kennelijk goed geld verdiende. Dommer was lid van de Schutterscompagnie van kapitein Roelof Bicker en luitenant Michielsz Blaeuw, en hij is een van de 29 personen, die staan afgebeeld op het enorme schilderij (2,35 x 7,50 m) dat Bartholomeus van der Helst in 1639 van deze compagnie maakte (coll. Amsterdam Museum, inv. nr. SA 7327).
Hendrick Jansz Dommer was in 1620 getrouwd met Dieuwertje Crijnen Cleijn; zij kregen acht kinderen, vijf dochters en drie zonen. Bij een boedelscheiding in 1705 blijken slechts Anna en haar broer Henrico nog in leven. Anna, in 1659 gehuwd met Dirk Bootmaker, erft de zes huizen en de achterliggende timmerwerf. Het andere onroerend goed, twee huizen op de Lastage, twee huizen op Uilenburg tussen Batavier- en Achterstraat, het huis De Twee Dreggen en nog een pakhuis op Uilenburg, gaan naar de descendenten van de overleden dochter Catarina.
Uit diverse koop-, verkoop-, en overdrachtsaktes blijkt dat huis nr. 1 ‘de Moor’ in de gevel had en dat in de overige vijf huizen ‘’t Wapen van Portugal’ zou staan. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de vijf panden, 33 t/m 41 op de kaart van Loman (1876), elk van een gevelsteen met dezelfde voorstelling ‘’t Wapen van Portugal’ voorzien waren, maar als je de diverse aktes goed doorleest, lijkt het daar toch sterk op.

  • 1727: overdrachtsakte van huis nr.1 ‘de Moor’: ‘huis en erf op Uilenburg, in de Achterstraat, tussen de Twee Dreggen en t Wapen van Portugal’ [op de kaart van Loman nr. 31].
  • 1729: koop-/verkoopakte van ‘½ huis en erf op Uilenburg, zijnde nr. 2, waar Het Wapen van Portugal in de gevel staat’ [op de kaart van Loman nr. 33].
  • 1729: verkoop van een scheepstimmerwerf ‘op Uilenburg, in de Achterstraat - achter 6 huizen, van welke bij 5 [op de kaart van Loman nr. 39] T Wapen van Portugal in de gevel staat, zijnde alle zes getekend met de nrs. 1 tot 6’.
  • 1731: koop-/verkoopacte ‘van 1/3 part in twee huizen en erven, getekend met 5 en 6 op Uilenburg waar t Wapen van Portugal in de gevel staat’ [op de kaart van Loman nrs. 39 en 41].
  • 1750: koop-/verkoopakte met vrijwel dezelfde tekst als die van 1729 van de scheepswerf.
  • 1780: koop-/verkoopakte van 2/3 in een huis op Uilenburg, in de Achterstraat ‘waar nr. 5 boven de deur staat’ [op de kaart van Loman nr. 39].
  • 1780: koop-/verkoopakte van een huis en erf op Uilenburg in de Achterstraat ‘waar nr. 6 boven de deur staat’ [op de kaart van Loman nr. 41].

Hoe onwaarschijnlijk ook, als we de omschrijvingen in de diverse aktes mogen geloven, was elk huisje voorzien van een gevelsteen met Het Wapen van Portugal en hadden de panden ook elk een nummer boven de deur. In 1868 vermelden ook Van Lennep en Ter Gouw (De Uithangteekens etc., deel 1, p. 370): ‘Wanneer men op Uilenburg twee naast elkaar staande pakhuizen ziet die elk het Wapen van Portugal in de gevel voeren … ’. Als we echter een foto van de panden Uilenburgerstraat 33 t/m 41 van vlak voor de afbraak in 1923 bekijken, zien we wel op nr. 35 onze gevelsteen, maar het pand waarin deze is ingemetseld, is beslist geen pakhuis. In 1875 noteerde Jhr. Suasso op pagina 184 van zijn Schetsboek in elk geval op Uilenburgerstraat 31: ‘Silhouet van een negerhoofd in haut-reliëf, nevens zijde ornamenten’. Dat heeft betrekking op het in diverse aktes genoemde huisje nr. 1, De Moor. Op nr. 35, huisje nr. 3, noteerde Suasso boven de eerste verdieping, de ons bekende gevelsteen met het Wapen van Portugal.

De tegenwoordige situatie

In 1922-24 vond op Uilenburg een grote sanering plaats: alle bebouwing tussen de smalle Batavier- en de Uilenburgerstraat werd afgebroken en ook veel andere panden, grotendeels onbewoonbaar verklaard, werden vervangen. Uilenburgerstraat 31-41 gingen eveneens tegen de grond en maakten plaats voor o.a. een verdeelstation van het Gemeentelijk Energiebedrijf (G.E.B.). In 1925 verrees hier bovendien de Werf Uilenburg van de afdeling Riolering en Bruggen van de Dienst Publieke Werken. Het hoofdgebouw, in typische Amsterdamse School-stijl, is het huidige Nieuwe Uilenburgerstraat 59. De gevelsteen HET WAPE VA PORTUGAL bleef gelukkig behouden en kreeg in plaats in de voorgevel. In oktober 2013 kon Wil Abels de steen restaureren en polychromeren. De ooit beschadigde tekst op de onderrand heeft hij aangeheeld.

Onno Boers
met dank aan Hans Brandenburg voor het huisonderzoek
Foto’s: Wil Abels

(Uit: Binnenstad 266, september/oktober 2014)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.