Boekbespreking

Verborgen schoonheid in Amsterdamse stadspaleizen

‘Ergens tikt een klok. Toen ik de grote zaal binnenkwam, was het donker en ik opende de hoge, smalle luiken een voor een. Het zonlicht viel in golven binnen en bescheen de prachtige muurschilderingen van Dirk Dalens en nog net het stoeltje met de zachtgele bekleding. Er heerste volslagen stilte. Elk moment verwachtte ik een bewoner uit vroeger tijden tegen te komen. Het raakte mij intens. Dit wilde ik vastleggen. Dat mysterieuze, die verstilling.’

Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier

Het is de fotografe Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier aardig gelukt om met haar zwartwit foto’s de interieurs van een drietal ‘stadspaleisjes’ op de door haar gewenste verstilde manier weer te geven. Het zijn bijna stillevens met slechts hier en daar het vermoeden van menselijk leven. Door kleine details en door dat spel van licht en schaduw heeft ze een sfeer gecreëerd van een wereld die niet meer bestaat, maar nog steeds tot onze verbeelding spreekt. Een wereld van marmer, kroonluchters en wandschilderingen en soms ook vergane glorie, zoals het stoeltje waarvan de rafels getuigen van eeuwenlang gebruik. De keukenattributen, het kristal op het dressoir, de doorkijkjes naar de weelderig groene grachtentuin; de mens is nooit ver weg, maar – op de portretschilderingen en een enkele foto van een kind in een lege kamer na – niet of nauwelijks te zien. Het net opgemaakte bed, de open haard en de fraai versierde schoorsteenmantel als decor voor de mensen die hier leefden, maken nieuwsgierig naar wie dat waren.

In een vijftal verhalen van evenzoveel auteurs komen die bewoners enigszins tot leven. Enigszins, want, schrijft Reinier Baarsen in het hoofdstuk ‘Verborgen verleden, leven in de grachtenhuizen in hun glorietijd’, hoewel we best veel van de bewoners van toen weten vanwege de geschilderde portretten die bewaard zijn gebleven – hun namen, welke functies ze vervulden en hoe de familiebetrekkingen in elkaar staken – is het nog maar de vraag of deze schilderijen de werkelijkheid van het dagelijkse leven in die tijd weergegeven.

In ‘Stille getuigen’, het verhaal van schrijver Alex Verburg dat zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog afspeelt, komen we al iets dichter bij de werkelijkheid van de dagelijkse gang van zaken. Een episode uit het leven van de jonge Maurits van Loon, zijn vriendschap voor een jongen van gewone afkomst – en hoe grootmoeder Thora van Loon, ‘dame du palais’, daarover denkt.

Keuken in het huis Willet-Holthuysen	Schouw in de zaal van huis Van Loon	Trapdetail in huis Van Loon

‘Hollandse stadspaleizen’ is een bijdrage van Bernard Hulsman over de stedenbouwkundige ontwikkeling van de stad in de zeventiende eeuw. Over de aanleg van de grachtengordel, het verschil in stratenpatroon van de Jordaan en bijvoorbeeld de Weteringbuurt en de wijze waarop de ‘stadspaleizen’ zich trachtten te onderscheiden van het klassieke smalle grachtenhuis. Zoals het Huis Van Brienen waar de ontvangsthal schijndeuren aan de linkerkant heeft zodat het lijkt alsof de hal in het midden van het huis ligt.

Ileen Montijn beschrijft in haar hoofdstuk uitvoerig de familie Van Brienen: het luxe leven, hun enorme rijkdom, ambitie en status. Een boeiende opsomming van bekende en minder bekende bewoners en hun gasten waaronder bijvoorbeeld in 1868 de beroemde sprookjesverteller Hans Christiaan Andersen. Vanaf 1782 is Huis Van Brienen in bezit gebleven van de familie tot het in 1933 werd overgedragen aan de stichting Hendrick de Keyser.

Tenslotte schrijft Nicolaas Matsier over het Huis Willet-Holthuysen, het huis dat museum werd en waarover een destijds spraakmakende roman is geschreven. Schrijver was de eerste conservator van het museum, de heer Frans Coenen. Zijn roman kwam uit in 1936, vlak nadat hij was overleden. Een roman in grijstinten, meent Matsier, over een bewoning van een huis door mensen die misschien wel op zoek waren geweest naar een ziel, maar er geen hadden weten achter te laten.

Eveline Brilleman

Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier (fotografie), Reinier Baarsen, Bernard Hulsman, Nicolaas Matsier, Ileen Montijn en Alex Verburg (auteurs), Verborgen schoonheid. De huizen Van Brienen, Van Loon en Willet-Holthuysen, Wormer (uitgeverij Noord-Holland) 2014.
Prijs: € 24,50 (bestellen@uitgeverijnoordholland.nl)

(Uit: Binnenstad 270, mei/juni 2015)