Steigers boven de Oude Kerk

Voor menig oudheidliefhebber betekenen steigers een teleurstelling. Zo onttrekken die op dit moment de koepel van het Pantheon in Parijs aan het zicht. Als je die karakteristieke vorm goed wilt bekijken, moet je daar nog een keer naar terug. Laatst stond ik voor de voorgevel van de beroemde San Andrea van Alberti in Mantua met hetzelfde ongenoegen. In Noord-Italië kom ik niet zo vaak, dus het zal wel een tijd gaan duren voor ik die gevel weer in vol ornaat zal aanschouwen. In beide gevallen ging het om noodzakelijke werkzaamheden, dat maakte het gemakkelijker om te verdragen. Gebouwen hebben nu eenmaal van tijd tot tijd een stevige opknapbeurt nodig. Voor de huidige steigers tegen en op het koor van de Oude Kerk is die noodzaak van een ontsierende steigerconstructie echter minder duidelijk.

De steigerconstructie ten behoeve van het kunstwerk/platform op de Oude Kerk (foto: Gerrit Vermeer)

In een gesprek dat een kleine delegatie van de VVAB van te voren had met Jacqueline Grandjean, directeur van de Oude Kerk, wekte zij aanvankelijk de indruk dat de steigers op de Oude Kerk, van de nood een deugd makend, tevens benut zouden worden voor een kunstwerk. Al pratende kwam al snel naar voren dat de enorme omvang van de steigers en de lange tijd die ze zouden blijven staan, toch voornamelijk dienden ter ondersteuning van de tijdelijke installatie van de Japanse kunstenaar Taturo Atzu. De steigers vallen dan ook buiten de subsidies voor de instandhouding van de kerk. Het enorme steiger zal de leidekkers en andere werklieden eerder in de weg zitten dan dat ze er gemak van hebben. Op het internet valt over de kunstenaar Taturo Atzu een en ander te vinden. Vrijwel al zijn kunstwerken gaan gepaard met steigers op of rond een monument, maar zelden hadden ze de omvang zoals nu in Amsterdam. De website van de Stichting Oude Kerk bevat enige informatie over het kunstproject, maar doet al gauw de wenkbrauwen fronsen door het gebrek aan kennis over de geschiedenis van het eigen kerkgebouw. We lezen: "Atzu’s project verbindt de monumentale 13e-eeuwse Oude Kerk als het oudste gebouw in de stad aan haar recente start als nieuwste culturele instelling van Amsterdam". Even verderop blijkt de kerk toch op zijn vroegst veertiende-eeuws te zijn: "De Oude Kerk werd in 1306 gewijd aan Sint-Nicolaas en verkreeg haar huidige laat-gotische status na een bouwperiode van ruim 300 jaar". Het jaartal van de wijding was mij nog niet bekend en het is me ook een raadsel wat een laat-gotische 'status' precies inhoudt.
We lezen verder: "Taturo Atzu (1960, Nagoya, Japan) is internationaal bekend om zijn tijdelijke kunstwerken die onze ervaring van monumenten, standbeelden en architectuur transformeren". En: "Voor zijn eerste publieke project in Nederland heeft Atzu ervoor gekozen om zich te concentreren op de historische windwijzer en de kleine vieringtoren van de Oude Kerk".

Misschien is de Stichting Oude Kerk een beetje in de war door de vele verschillende namen die de Japanse kunstenaar pleegt aan te nemen, maar uit de overzichten van zijn werk die elders op het internet worden verstrekt, blijkt dat hij toch al eens eerder in Nederland actief was. Zo vervaardigde hij onder de naam Tatzu Oozu in 2008 een tijdelijk kunstwerk in Eindhoven, in de Mathildelaan. Daar richtte hij op een stellage een eenvoudige huiskamer in, zodanig dat de kroon van de lantaarnpaal deel uitmaakte van de inrichting van een slaapkamer, wat een vervreemdend effect opleverde. Dit kunstwerk had al alle kenmerken van het werk van Atzu: om een element uit de publieke omgeving bouwt hij een huiskamer of hotelkamer. Dat element kan dus een lantaarnkroon zijn of een uithangbord, maar ook een windvaan op een kerk, een compleet standbeeld of een uurwerk op de gevel van een publiek gebouw. Het monumentale onderdeel blijft op zijn plaats en met steigers komt de huiskamer er zo dicht mogelijk tegenaan of omheen te staan. De monumentale onderdelen veranderen zo in een element uit de inrichting van een niet-openbare ruimte. De website van de Oude Kerk spreekt van 'verwonderen' en bezigt ook het in de kunstkritiek platgetreden begrip 'actualisering', maar het gaat er natuurlijk om dat iets wat normaal onbereikbaar ver weg is ineens vertrouwelijk nabij komt.

Hagenpreken

Een windvaan op een kerk is niet iets nieuws, maar al meerdere keren onderdeel geweest van een kunstwerk van Atzu, namelijk op de kathedraal in Bazel in 2002. Ook toen verrees er een steiger die boven de kerk uittorende met daarop een witte doos. Daarin richtte hij, onder de naam Tatzu Nishi, een huiskamer in. De windvaan, een engeltje, kwam in die inrichting voor als een tafelstuk, eigenlijk precies zo als nu in Amsterdam. Alleen deed de Japanse kunstenaar het daar met een veel minder grote steiger dan in zijn Amsterdamse The Garden which is the nearest to God. In Bazel ontbrak het enorme platform van 300 vierkante meter dat de steiger in Amsterdam juist zo'n verstorende omvang geeft.
De website van de Oude Kerk geeft uitleg over dit enorme platform van maar liefst 300 vierkante meter vanuit historisch perspectief: "Vanaf 1567 werden alle rooms-katholieken verbannen uit de gemeenteraad en het prediken van dit geloof in het openbaar werd niet meer getolereerd. Vanaf dat moment tot op de dag van vandaag gaat de Oude Kerk verder als Protestantse kerk". Een gemeenteraad in de zestiende eeuw? Vond de alteratie in Amsterdam niet pas in 1578 plaats, zoals de vakliteratuur doorgaans stelt? Op het platform zal een eigentijdse versie van de hagenpreken worden gehouden, leert ons weer de website van de Oude Kerk. Preken dus van calvinisten in de periode na de Beeldenstorm in de tijd dat hun leer nog niet openlijk beleden mocht worden of in de woorden van de Stichting Oude Kerk: "geheime ontmoetingen tussen anders denkenden". Als we de weergave van de geschiedenis volgens de Stichting Oude Kerk volgen, zouden hagenpreken overigens helemaal niet nodig zijn geweest. De katholieken zijn dan immers al in 1567 verbannen. Langzaamaan begin ik wel erg nieuwsgierig te worden naar deze eigentijdse versie van de hagenpreken. Hoort het totaal verhaspelen van historische feiten ook bij het kunstwerk? Of hebben de medewerkers van de Stichting Oude Kerk dringend een cursus nodig?

Het zou mooi geweest zijn als ook deze zomer onze Oude Kerk zich in vol ornaat had kunnen tonen zonder zo’n reusachtige, beeld verstorende steiger. Hagenpreken en actualiseringen van windvanen of wat voor openbare objecten dan ook hadden wat mij betreft op gemakkelijker te bereiken plaatsen mogen plaatsvinden. Voor een mooi uitzicht is het platform ook niet nodig: een veel hoger uitzichtpunt biedt de toren van de Oude Kerk, die in de zomer ook open is. Helaas vallen vanaf hier de daken van de kerk tijdelijk nauwelijks te bewonderen, aangezien het witte platform deze vrijwel geheel aan het zicht onttrekt.

Gerrit Vermeer

(Uit: Binnenstad 271, juli/augustus 2015)