Eén van de laatste gapers verdwenen

Al in 1961 klaagde Onno Boers dat de gapers van onze stad verloren gaan en al eerder schreven wij over de verdwijning van de gaper van de Heiligeweg. Helaas is onlangs opnieuw een gaper gestolen. Het uithangteken van drogist Het Heertje aan de Herenstraat 7 was één van de laatste gapers, die nog in de Amsterdamse binnenstad aanwezig was. Er is aangifte gedaan bij de politie.

De in 2016 gesloten gaper van Herenstraat 7 (foto: Walther Schoonenberg).

De in 2011 gestolen gaper van Gravenstraat 20 (foto: Walther Schoonenberg).

In 1940 gaf Thijs Mol een opsomming van de hem bekende gapers in onze stad, 17 in totaal. De laatste decennia verdwenen deze echter vrijwel allemaal uit het straatbeeld: Utrechtsestraat 118, Wijde Heisteeg 4 (gestolen in 2004), Gravenstraat 20 (gestolen in 2011) en Heiligeweg 42 (gestolen in 2009) verloren hun huisteken. Soms betreft het replica's van de originele houtsnijwerken; in de Staalstraat hangt sinds 1986 een nieuw gesneden gaper naar voorbeeld van het verdwenen exemplaar.
De originele gapers van de Nieuwe Spiegelstraat 30 (afkomstig van Vijzelstraat 122), Leidsestraat 90, Utrechtsestraat 84 en Vijzelstraat 79 zijn gelukkig opgenomen in de collectie van het Amsterdam Museum. Ook bevindt zich een aantal gapers in het Openluchtmuseum in Arnhem en Boerhaave Museum in Leiden.
De gaper van Herenstraat 7 was dus één van de laatste gapers die nog in de binnenstad te vinden is.

De kop met open mond is het traditionele huisteken van een drogist of apotheek. Vaak, maar niet altijd betreft het een donkere man, een zogenaamde Moor ofwel een Noord-Afrikaan. Deze donkere gapers verwijzen naar de in de vroegmoderne tijd wereldvermaarde Arabische geneesheren. In tegenstelling wat sommigen denken hebben zwarte gapers dus niets met de slavernij te maken. Nu maar hopen dat de gaper wordt teruggevonden.

Walther Schoonenberg

Literatuur:
H.W. Alings, 'De Amsterdamse gapers' in: Maandblad Amstelodamum 1962, p. 138-140.
H.W. Alings, 'De gaper als uithangteken' in: Ons Amsterdam 1962, p. 132-137, p. 162-169.
Onno Boers, 'Gapers in en uit Amsterdam' in Monumenten (mrt. 1998), p. 6-11
Onno Boers, 'Hoe staat het met onze gapers?' in: Maandblad Amstelodamum 1961, p. 205-209.
Thijs Mol, 'De uithangtekens van Amsterdam' in: Maandblad Amstelodamum 1940, p. 97-99.
Walther schoonenberg, Opnieuw verdween een antieke winkel. Waar zijn de gaper en apothekerskast van Heiligeweg 42 gebleven? in: Binnenstad 233 (maart 2009).

(Uit: Binnenstad 278, okt./nov./dec. 2016)