Historische pui aan de Heiligeweg gesloopt

Van 8 juni tot en met 21 juni heeft een aanvrage voor Heiligeweg 32 ter inzage gelegen. De VVAB was van mening dat het ingediende bouwplan niet voor uitvoering in aanmerking kwam voor wat betreft de voorgenomen sloop van de bestaande onderpui. De vereniging heeft echter afgezien van het indienen van een zienswijze omdat de pui in de periode van ter visie ligging reeds gesloopt bleek te zijn. Een zienswijze was dus zinloos. De VVAB heeft in een brief aan het stadsdeelbestuur bezwaar gemaakt tegen deze ongelukkige gang van zaken.

Heiligeweg 32 op een historische foto (Stadsarchief Amsterdam)

Heiligeweg 32 is een 'orde 2'-pand. Daarvoor geldt als beleidskader De Schoonheid van Amsterdam Digitaal, Welstandsnota voor stadsdeel Centrum en de bijbehorende waarderingskaart beschermd stadsgezicht Amsterdam. Orde 2 zijn bouwwerken van voor 1940 die vanwege hun architectonische kwaliteit, hun plaats in de stedenbouwkundige structuur en/of als toonaangevend element in de gevelwand een belangrijke bijdrage leveren aan het stadsbeeld. Uitgangspunt bij orde 2 panden is behoud en restauratie. Bij verbouwing dient zoveel mogelijk te worden uitgegaan van een restauratieve aanpak van de straatgevels en kap. De bestaande pui had daarom o.i. zoveel mogelijk behouden moeten blijven en gerestaureerd dienen te worden, te meer omdat deze nog op hoofdonderdelen gaaf was. In de praktijk blijkt echter dat winkelpuien vogelvrij zijn. Enkele recent gesloopte en/of gemaltraiteerde voorbeelden uit de binnenstad: de Bonebakker-pui op het Rokin, de pui van Damstraat 30 en de pui van Haarlemmerdijk 57. Met name de sloop van de pui van het winkelpand van de firma Bonebakker moet als een in architectuurhistorisch opzicht tragisch verlies worden beschouwd.

De gesloopte pui van Heiligeweg 32 was weliswaar minder belangrijk, maar wel een karakteristiek voorbeeld van een winkelpui van omstreeks de vorige eeuwwisseling. De pui was gebouwd voor de firma in snoepgoed en suikerwerken C. Jamin. De pui was relatief eenvoudig van opzet, maar straalde door materiaalgebruik en detaillering toch een voorname luxe uit. De plint en penanten waren uitgevoerd in gepolijst grijs graniet waarboven, ter weerszijden van enorme spiegelruiten, houten stijlen en een houten kroonlijst. Aan de bovenzijde waren de stijlen van gestileerde kapitelen voorzien, zodat deze zich als ranke pijlers manifesteerden; in de kroonlijst liep dit architectonische motief door in eenvoudige consoles met daarop lauwerkransen. De bovenlichten van de ingang en de etalages waren door middel van glasroeden verdeeld in cirkelvormige-, ovale- en vierkante ruiten die met geslepen ruiten bezet waren. Een vergelijkbare pui is in de Utrechtsestraat aan te treffen, op nummer 93. De detaillering verschilt, maar op hoofdonderdelen zijn de puien gelijk. In de Utrechtsestraat is bovendien het winkelinterieur bewaard gebleven, een zeldzaamheid in Amsterdam. De firma Jamin bediende zich voor het ontwerp van deze twee puien van dezelfde architect en presenteerde zich daarmee aan het winkelende publiek van een eigen huisstijl. Iets dergelijks is later wel bekend van bedrijven als De Gruyter, met de kenmerkende keramische gevelbekleding en tegeltableaux in de interieurs. Dergelijke vroege voorbeelden kennen wij (vooralsnog) niet in Amsterdam. Hoewel niet langer gaaf, had de pui van Heiligeweg 32 de tijd redelijk goed doorstaan, vooral in vergelijking met haar buurpanden op de Heiligeweg, die – enkele interessante exemplaren uitgezonderd – vrijwel alle van hun puien beroofd zijn. Slechts de bovenlichten met de fraaie geslepen ruiten en de oorspronkelijke voordeur waren verdwenen. De granieten plint en penanten, kozijnstijlen, kapitelen en houten kroonlijst met consoles waren nog aanwezig.

Nu wordt volgens plan een weinig evenwichtige 'historiserende' pui in goedkoop plaatmateriaal gerealiseerd – nota bene in opzet en indeling gelijk aan de gesloopte pui (!), terwijl met zeer eenvoudige middelen de bestaande, historische pui in oude luister hersteld had kunnen worden: slechts de bovenlichten met de roedeverdeling en geslepen ruiten had teruggebracht hoeven worden. Wie wil weten wat het resultaat had kunnen zijn van een dergelijke restauratie kan dit met eigen ogen aanschouwen in de Utrechtsestraat. Schrale troost is dat de kroonlijst behouden blijft.

Het is de VVAB inmiddels wel duidelijk dat het instrument van de ordekaarten geen enkele garantie biedt voor de bescherming van waardevolle historische winkelpuien in de binnenstad. Het is daarom de hoogste tijd voor een inventarisatie en waardering van puien in de binnenstad (en daarbuiten). De VVAB heeft in de brief het stadsdeel hiertoe opgeroepen.

Meer lezen:
[Winkelpuien vogelvrij?] (Binnenstad 250)
[Brief aan stadsdeelbestuur] (PDF-bestand)

(DM, 27/6/2012)