De grenzen van het beschermde stadsgezicht

Van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg ontvingen wij een plattegrond, schaal 1 : 5000, van het volgens artikel 35 van de Monumentenwet reeds beschermde en het na afronding van de lopende procedures te beschermen deel van de binnenstad.

Ingeschreven als beschermd stadsgezicht is sinds 1983 het Nieuwmarktgebied, begrensd door de Oudeschans, de Zwanenburgwal, een eindje Amstel, de Groenburgwal, de westzijde van de Nieuwmarkt, de Geldersekade en het Oosterdok. De stippellijn loopt in het midden van de waterwegen. De belangrijkste monumenten in dit gebied zijn de Zuiderkerk, de Waag en het huis de Pinto, belangrijke monumentale ensembles zijn onder meer de Prins Hendrikkade, de Recht Boomssloot en de Krom Boomssloot, de Groenburgwal en de Kloveniersburgwal. De bescherming is echter pas ingegaan, toen de slopingen ten behoeve van de metro-aanleg achter de rug waren. Helemáál mosterd na de maaltijd was de inschrijving dus niet, maar als de bescherming tien jaar eerder van kracht was geworden, dan zou er waarschijnlijk méér gespaard zijn gebleven.

Het tweede gebied dat met een aparte stippellijn werd omgrensd, is de Jordaan. De lijn loopt door de Prinsengracht, een stuk Leidsegracht, de Singelgracht en de Brouwersgracht. Dat is, zo vermeldt de kaart, in juli 1986 in procedure gebracht. Wanneer men zich even voor ogen haalt wat er in de laatste zes jaren in de Jordaan werd gebouwd, afgezien van de restauraties, kan men niet aan de indruk ontkomen dat opdrachtgevers, architecten en schoonheidscommissie zich weinig hebben aangetrokken van de bedoelde bescherming krachtens de Monumentenwet, noch de bouwers van luxe appartementen, zoals de 'Résidence Ie Jardin', noch de ambtelijke projektgroep die overal woningwetblokken in de nauwe stratenstructuur perste. Er is feitelijk een heel hoofdstuk uit de bouwgeschiedenis van de Jordaan weggeslagen, de periode van rondweg 1850 tot 1980. Wat daarvóór ontstond zijn de grotendeels gerestaureerde monumenten, wat daarna is gekomen heeft een vaak agressief eind 20ste-eeuws karakter, met verontachtzaming van de schaal en de oorspronkelijk voor de buurt kenmerkende parcel lering.

De belangrijkste stippellijn geeft de grens aan van wat het beschermde stadsgezicht "Binnenstad van Amsterdam" gaat worden. Die lijn volgt de gehele Singelgracht van de Haarlemmerpoort tot rondom de molen de Gooyer, buigt dan westwaarts en omvat de gevelwand Oostenburgergracht, Wittenburgergracht, Kattenburgergracht en het Scheepvaartmuseum, gaat oostelijk van de tunnelingang door het water, omsluit de Eilanden van het Postkantoor en het Centraal Station met bijna de helft van de breedte van het IJ, loopt door het Westerdok, de Zoutkeetsgracht en de Prinseneilandgracht en sluit rondom het Haarlemmerplein aan op de Singelgracht. Binnen het beschermde stadsgezicht mag niet worden gesloopt zonder een aparte vergunning van Burgemeester en Wethouders, en voor het gehele gebied moeten "ter bescherming" bestemmingsplannen worden vastgesteld, c.q. aangepast.

Die begrenzing geeft aan dat het centrale deel van de IJ-oeverplannen binnen het beschermde stadsgezicht valt, zodat bouwvoornemens gebaseerd moeten zijn op een bestemmingsplan dat het bestaande stadsgezicht beschermt. Toch iets om even over na te denken.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 136, oktober 1992)