Nieuwezijds Kolk-project:

Een provocatie nadert haar voltooiing

Amsterdam is voor stedebouwkundigen een interessante stad. De grachten, straatjes en stegen geven, ondanks de doorbraken en moderniseringen, nog steeds een goed beeld van het 17de en 18de eeuwse Amsterdam. Op veel plaatsen waar men een dwarsgracht of -straatje inslaat, kan men opeens getroffen worden door een "doorkijkje": een toren of een mooi huis in het verschiet. Een bekend voorbeeld is het uitzicht op het Huis Bartolotti en de Westertoren vanaf het Singel via de Driekoningenstraat. Een ander voorbeeld is het uitzicht op de dakruiter van de Nieuwe Kerk vanaf de Torensluis via de Torensteeg.

Dergelijke doorkijkjes worden echter zeldzaam. De oorzaak is de schaalvergroting, waardoor te grote en te hoge bebouwing in het gezichtsveld komt. Dit is één reden waarom het Monument Amsterdam beschermd moet worden tegen de pogingen van ijdeltuiterige architecten om hun stempel op de oude stad te drukken met te opvallende en agressieve nieuwbouw. De te hoge bebouwing reduceert de omringende oude gebouwen tot Madurodam-huisjes en verbreekt de harmonie die besloten ligt in de verhouding tussen de hoogte van de huizen en de breedte van de grachten, kades en straten. Die harmonie is het geheim achter de monumentale schoonheid van Amsterdam. Als het Monument Amsterdam niet beter beschermd wordt, zal het waardevolle bestaande worden weggedrukt door het nieuwe dat in niets afwijkt van datgene wat andere steden te bieden hebben. Onze unieke stad wordt dan een ordinaire provinciestad met bebouwing die overal elders in de wereld had kunnen staan.

Nieuwezijds Kolk

Een voorbeeld hoe het niet moet, is het Nieuwezijds Kolk-project van de ABN/AMRO dat inmiddels zijn voltooiing nadert. Een ieder kan nu met eigen ogen gaan kijken wat projectontwikkelaars bedoelen wanneer zij aankondigen iets "jongs, speels en swingends" te gaan bouwen. Overal waar men via straten en steegjes wordt geconfronteerd met deze nieuwbouw, wordt men getroffen door de brutaliteit ervan. Kijk maar eens vanuit de Nieuwendijk de Dirk van Hasseltssteeg in of vanuit de Spuistraat via de Korte Kolksteeg naar de Nieuwezijds Voorburgwal. Steeds weer zien we het schreeuwerige ontwerp met zijn gifgroene verticale raamspleten opdoemen. Een Chinese restauranthouder die een Chinees dakje aan zijn pui wil bevestigen, wordt door het welstandstoezicht tot de orde geroepen, maar architect Van Berkel mag ongestoord zijn gang gaan. Kennelijk ga je in Amsterdam pas vrijuit als je het op grote schaal doet.
En grote schaal is het zeker: anderhalf tot tweemaal zo hoog als de monumenten ernaast. Het pleintje met het Korenmetershuisje wordt weggedrukt. De oude huizen aan de Kolk en in de stegen worden gereduceerd tot Madurodam-proporties. De bebouwing op de hoek van de Nieuwezijds Kolk en de Nieuwezijds Voorburgwal is de ernstigste provocatie van de laatste jaren, omdat op geen enkele wijze tegemoet is gekomen aan de toetsingscriteria van de Schoonheidscommissie (geformuleerd in de nota "De schoonheid van Amsterdam"). Een provocatie? Op precies deze vraag antwoordt Van Berkel: "Absoluut. Dat is ook zo bedoeld. (...) Ik wil aantonen dat je ook in een historische stad kunt experimenteren" (De Volkskrant van 26 april). Ons antwoord luidt daarop: onze binnenstad is te kostbaar om ermee te laten experimenteren door lieden die niet begrijpen welke waarden de binnenstad in haar totaliteit omvat. De belangrijkste waarde is "menselijke schaal". Experimenten zoals die van Van Berkel zullen de binnenstad niet opwaarderen omdat ze te grootschalig zijn. Bovendien missen ze een essentiële kwaliteit, nl. bescheidenheid. Zij zullen dan ook slechts leiden tot met graffiti volgekladderde muren, vervuiling en reclamewildgroei. De ware schuldige in deze is niet Van Berkel, maar het gemeentebestuur van Amsterdam die de aanwijzing van het Monument Amsterdam tot beschermd stadsgezicht nu al vele jaren heeft weten te traineren.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 158, juni 1996)