De tuin en de toekomst van Amstelhof

Sinds 1681 is de Diakonie van de Hervormde Gemeente eigenares van het terrein dat wordt omsloten door de Amstel, de Nieuwe Keizersgracht, de Weesperstraat en de Nieuwe Herengracht. Dankzij een legaat kon de diakonie aan de Amstelzijde een “logement voor 400 of meer personen” bouwen, weldra bekend als ‘Besjeshuis’. Langs beide grachten verrezen later nog vijf andere monumentale panden, ook stichtingen voor bejaardenhuisvesting. De panden langs de Weesperstraat vielen ten offer aan het wederopbouwplan-1953. Huurster van het hoofdgebouw en de gebouwen ‘Neerlandia’, ‘Amstelrank’ en ‘Limmikstichting’ is de ‘Stichting Verpleeghuis Amstelhof’.

Ondanks een grote restauratie/verbouwing tussen 1970-1979 voldoen de gebouwen niet meer aan de huidige eisen voor bejaardenzorg. Amstelhof maakt daarom plannen voor een nieuw vestiging in Nieuw Vennep, waarvan de voltooiing in 2004 wordt verwacht. Dan wordt het monumentale complex op een van de mooiste plekken aan de Amstel ontruimd.

Amstelhof, gezien over de Amstel

“Om speculatie en ongewenste ontwikkelingen in het betreffende gebied tegen te gaan”, zo lezen we in de voordracht die op 17 maart jl. door de Gemeenteraad is aanvaard, “is het raadzaam reeds nu tot aankoop over te gaan”. Die aankoop betreft het hoofdgebouw en het pand Neerlandia, met een gedeelte van de tuin. De diakonie wil het niet verkochte deel, waaronder het Corvershof en de Hodshonstichting, voorlopig nog zelf blijven exploiteren. Wel verkrijgt de gemeente het recht om in de toekomst, indien dit wenselijk wordt geacht, een appartementsrecht te vestigen ten behoeve van een eventueel te realiseren ondergrondse parkeergarage.
Met het aankoopvoorstel van ƒ 14.627.000 was de hele Gemeenteraad het eens; de discussie spitste zich toe op de ‘eventuele’ parkeergarage. Niet dat daartoe een plan of toezegging aan de orde was, maar er is wel een deur in die richting op een kier gezet, en het is geen geheim dat er binnen en buiten het ambtelijke apparaat druk wordt uitgeoefend om die deur verder open te zetten. In de ontwerpsbestemmingsplannen-Leidse/Weteringbuurt, Rembrandtplein e.o. en Vijzelstraat-Amstel was een wijzigingsbevoegdheid opgenomen om parkeren onder de keurtuinen toe te staan. Die bepaling is in het eerstgenoemde bestemmingsplan door de Raad geschrapt. In het vigerende bestemmingsplan-Weesperstraat-Amstel heeft de bijzonder gave tuin van Amstelhof met een mooie oude boombeplanting de bestemming ‘tuin’. Maar in 2002 is het bestemmingsplan aan herziening toe, het zal niemand verbazen, wanneer het nu verborgen ‘recht’ om onder de bedoelde tuinruimte een parkeergarage te bouwen, dan wordt vastgelegd in een bestemmingsplan. Voor de diakonie betekent dit een verhoging van de marktwaarde van de nu niet verkochte panden naast en boven die garage, en voor de gemeente de exploitatieopbrengst van de ‘eventuele’ parkeergarage.

Om de kans op die inderdaad zéér ongewenste ontwikkeling te verkleinen, heeft de Werkgroep Kernblokken van het wijkcentrum d’ Oude Stad een uitvoerig gedocumenteerde notitie opgesteld, waarin wordt verzocht, de tuinen van het Amstelhof de status ‘keurtuin’ te geven. Een reeks instellingen, waaronder onze vereniging, heeft dat verzoek ‘De bestemming van het Amstelhof’ schriftelijk ondersteund.
De huidige bestemming is ‘bejaardenhuis en tuin’. De bedoeling is dat te verruimen tot ‘openbare en maatschappelijke instellingen’ bijvoorbeeld, een museumfunctie. Ook dat is een deur die op een kier wordt opengezet, en wel in de richting van het door de directeuren van de Nieuwe Kerk en van het museum Hermitage in Sint Petersburg gelanceerde plan om in de Amstelhof een dependance met wisselende exposities te vestigen van het werelberoemde Russische museum, die meer Rembrandts bezit dan het Rijksmuseum.

Die deur ging wijd open, toen in september de uitkomst bekend werd van het door het de adviesbureaus KPMG en LA-groep uitgevoerde haalbaarheidsonderzoek. Het gebouw leent zich uitstekend voor verbouwing tot museum; dat vergt een investering van 80 miljoen die uit overheidssubsidies en bijdragen uit particuliere fondsen kan worden gedekt. De raad van advies van de stichting ‘Hermitage aan de Amstel’, waarin prof. dr. H van Os, de vorige directeur van het Rijksmuseum, zitting heeft, werkt al een tentoonstellingsprogramma uit, dat de Nederlandse musea aanvult, maar niet beconcurreert. Gerekend wordt op een bezoekersaantal van 250.000 per jaar. Dat is zeker geen overdreven schatting want exposities die geput worden uit de rijkdom van Russische musea, waarvan slechts een deel toegankelijk is zullen de attractie van Amsterdam als culturele hoofdstad aanzienlijk versterken. Die bestemming van het gebouw is ook in het belang van de tuin. In de notitie van de Werkgroep Keurblokken wordt opgemerkt dat, naast de bestaande garages (Stopera, Markenhove, Albert Heyn) en alle ondergrondse garages aan de Weesperstraat, een garage onder de Amstelhoftuin de buurt nog meer zou verstikken. Amstelhof ligt vlakbij de metrohalte-Waterlooplein en bij verschillende tramhaltes. Bij een belangrijk museum hoort een ongeschonden tuin, geen parkeergarage.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 179, nov. 1999)