VII: Pieter Jacobszstraat 15

In onze serie over herplaatste geveltoppen (*) gaan we deze keer een kijkje nemen in één van de oudste straatjes van Amsterdam, niet ver van de Dam, tussen de Nes en de Oudezijds Voorburgwal: de Pieter Jacobszstraat.

Dit is een straatje waarvan de oorsprong tot ver vóór 1342 teruggaat, het jaar waarin Amsterdam volgens een stadsbrief wordt begrensd door de toen gegraven Oudezijds en Nieuwezijds Voorburgwal, de oudste stadswallen van Amsterdam. Uit die tijd dateert niets meer in Amsterdam, op enkele stukjes Oude Kerk na. De oudste bebouwing in de Pieter Jacobszstraat is, voorzover bekend, 17de- of 18de-eeuws. In de 18de eeuw waren er, net als in de Nes, veel “neringdoenden” als kleermakers, kruideniers, e.d. gevestigd.
De bebouwing in het straatje is van wisselende kwaliteit. De fraaiste gevels staan op nummers 22 en 24, voor zo’n klein straatje zijn het grote panden. De halsgevel op nummer 22 is gedateerd 1737 en heeft een zeer rijke top in Lodewijk XIV-stijl. De klokgevel op nummer 24 heeft een rijke top in Lodewijk XV-stijl en is dus iets jonger. Ook de kleine straatjes bieden in Amsterdam soms verrassingen: gevels die je eerder op de gracht zou verwachten. Een ander hoogtepunt in het straatje is de zijgevel van het hoekhuis Oudezijds Voorburgwal 260: een zeer fraaie overkraagde zijgevel die uit de eerste helft van de 17de eeuw stamt. Het doet pijn te zien hoe slecht onderhouden dit monument is. Het huis is gekraakt. Het ondergedeelte aan de gracht is volgens de tekst boven de garagedeuren een Doorsmeerstation. Ernaast op nummers 262 en 264 zit de Stadhuisgarage. De garages lopen door tot in de onderstukken in de Pieter Jacobszstraat. De panden op de Voorburgwal hebben aardige vroeg- 19de-eeuwse lijstgevels en verdienen het beter gebruikt te worden dan nu het geval is.

In de Pieter Jacobszstraat zijn enkele lichtpuntjes die de weg wijzen hoe het straatje opgeknapt kan worden. Op nummer 25 staat een gerestaureerd 17de-eeuws huis met een aardige houten onderpui met daarboven een fraaie klokgevel. In dit winkel/woonhuis wordt thans weer gewoond. Hetzelfde geldt voor het gerestaureerde huis op nummer 13, het hoekhuis met de Pieter Jacobszdwarsstraat, een statige vroeg-18de-eeuwse halsgevel (mogelijk van vlak na 1700) met zeer sobere klauwstukken en een gebogen lijstvormig fronton. De houten onderpui en de ingang op straatniveau verraden eveneens dat het ooit een winkelhuis is geweest.

Daarnaast, op nummer 15, staat het pand naar aanleiding waarvan wij dit stukje schrijven. Op deze plaats stond nog niet zo lang geleden een bouwvallig pand van nog slechts twee verdiepingen, zoals de bijgaande foto laat zien. Het pand werd als garage gebruikt. In 1998 werd de bouwval vervangen door volledige nieuwbouw, in, zoals dat tegenwoordig heet, ‘historiserende stijl’: de Amsterdamse traditionele bouwstijl zoals beschreven Bouwen in Amsterdam van Henk Zantkuijl. De reconstructie van het winkel/woonhuis heeft een vroeg achttiende-eeuwse halsgevel, waarvan de top wordt gevormd door zeer sobere, nauwelijks versierde klauwstukken die precies lijken op de klauwstukken van het gerestaureerde huis ernaast en dus uit dezelfde tijd stammen. De klauwstukken zijn afkomstig van de werf van Bureau Monumentenzorg, waar nog meer van dit soort gevelornamenten gereed liggen om in de stad herplaatst te worden. Helaas is in dit geval niet bekend wat de oorspronkelijke plaats van de gevelornamenten is geweest. De gevel is onder begeleiding van Bureau Monumentenzorg ontworpen en opgemetseld. De nieuwbouw, waarin door aannemer Heijtlager twee appartementen zijn gerealiseerd, is een heel aardig voorbeeld van particulier stadsherstel. Nog een paar van dit soort initiatieven en het straatje is gered!

Walther Schoonenberg

(*) Hergebruik van oude geveltoppen, in: Binnenstad 157 (april 1996), p. 22-24, en Herplaatsing van geveltoppen bedreigd, in: Binnenstad 175 (maart 1999), p. 27-29). De vorige afleveringen in deze serie waren: Singel 369, in: Binnenstad 176 (mei 1999), p. 51; Kloveniersburgwal 56-58, in: Binnenstad 177 (juli 1999), p. 67; Lauriergracht 136, in: Binnenstad 178 (okt. 1999), p. 90; Nieuwe Nieuwstraat 19, in: Binnenstad 179 (november 1999), p. 109; Leliegracht 54, in: Binnenstad 180 (januari 2000), p. 123; Korte Prinsengracht 6, in: Binnenstad 181 (maart/april 2000), p. 39.

[Herplaatste geveltoppen]

(Uit: Binnenstad 182, mei/jun. 2000)