Over op- en aanbouwsels

Een paar jaar geleden verzorgde het Wijkcentrum d'Oude Stadt een rapport De vijfde gevel. De illustraties hadden het beoogde schrikeffect. Het dakenpanorama is een essentieel onderdeel van het karakter van een oude stad. Vakantiegangers in de Provence en in Italië zullen dat beamen. De vijfde gevel liet zien hoe het Amsterdamse dakenpanorama verslonsd en verknoeid is door lelijke opbouwsels, terrassen, liftkokers en metalen ontluchtingspijpen.

De antennes voor de mobiele telefoon hebben daar nog een nieuw element aan toegevoegd. De drang naar boven is begrijpelijk. De zolders onder de steile pannendaken dienden oorspronkelijk voor turfberging. Nu bieden de zolders gewaardeerde woonruimte; een oude kapconstructie geeft nog een extra attractie. Een eigen buitenruimte, hetzij tuin, balkon of terras is in de twintigste eeuw een normale, in nieuwbouw zelfs voorgeschreven, woonwens geworden. Dat voorschrift kan leiden tot rijen balkons aan woongebouwen waar de bewoners geen straaltje zon maar wel veel wind vangen. In de binnenstad geldt dit voorschrift niet, integendeel. Het karakteristieke bebouwingsbeeld bestaat daar uit vlakke, als regel gemetselde gevels met een evenwichtige indeling van staande ramen. De versiering zit in de bekroning, later de rechte kroonlijst. Pas op het eind van de 19de eeuw worden in blokken goedkope huurwoningen balkons aan de achtergevel algemeen, als aanvulling op de krappe woonruimte. Aan de voorgevels komen balkons slechts zelden voor; het zijn daar wezensvreemde elementen.

Tea-for-Two-balkon

Aan de Prinsengracht zonder vergunning tijdens een weekend gemonteerd balkon; als dit wordt gedoogd dan is het hek van de dam

Dat wordt nu ter discussie gesteld door de ontwerper/leverancier van de tea-for-two-balkons, die zonder bouwkundige aantasting van een gevel kunnen worden gemonteerd en weer verwijderd. Eigenaren en bewoners van binnenstadshuizen, zeker wanneer die zon vangen en uitzicht geven op een mooi stadsbeeld, zijn natuurlijk voorstander: zo'n aanbouwbalkon verhoogt het woongenot. De bouwvoorschriften houden die toename nog tegen, maar er zijn al 'gedoogde' voorbeelden om het effect te demonstreren. De druk om die voorschriften los te schroeven is sterk; er zijn niet geringe financiële en persoonlijke belangen mee gemoeid die vertaald worden in egalitaire kretologie: waarom zouden binnenstadsbewoners achtergesteld worden bij bewoners buiten? Moet toch kunnen! Op een verzoek uit het Stadhuis om hierover een mening kenbaar te maken, hebben wij geantwoord dat de aanbouwbalkons aan de gevelwanden van de binnenstad niet moeten kunnen. (Zie: Brief aan B & W.) Wie kiest voor wonen in de binnenstad, kiest voor alles wat de oude stad op loopafstand te bieden heeft, met de onvermijdelijke beperkingen; hij kiest niet voor nieuwbouw in een Vinex-wijk met een parkeerplaats voor zijn voortuinhekje.

Uitzichttorentje

Ontwerp voor een uitzichttorentje op de Geldersekade 8: vooraanzicht	zijaanzicht

De Commissie Welstand en Monumenten kijkt niet alleen naar de voorgevels. Gewaarschuwd door de publicatie De vijfde gevel worden ook dakterrassen en opbouwen scherper beoordeeld dan vroeger. Zichtbaarheid vanaf de openbare weg is een belangrijk criterium. Aan de vele protesten tegen de opzichtige glazen toeter op de Kalvertoren werd tegemoetgekomen door daarvan de bovenste 9 meter uit de bouwvergunning te schrappen. Dat het zelfs mogelijk is om het oude dakenpanorama te verlevendigen door er iets aan toe te voegen, is te zien aan het enkele jaren geleden herbouwde klokkentorentje op de Sint Olofskapel. Daar vlakbij, uitrijzend boven het dak van het bijzonder fraaie pand Geldersekade 8, is nu voor een kleine uitzichttoren vergunning gevraagd. Onze kritische commissie Waakhond heeft de ter inzage gelegde tekeningen aandachtig bekeken en kwam tot de conclusie: zo kan het. Het ontwerp is zorgvuldig gedetailleerd, het staat verder van de voorgevel af dan van de achtergevel, het stoort niet en het voegt iets toe aan het beschermde stadsgezicht.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 183, juli 2000)