Jack Cohen na succes Zeedijk:

"Griezelig dat je afhankelijk bent van een paar mensen"

Jack Cohen voor foto's vóór en na herstel van de Zeedijk

Waarom komt de overheid pas goed in actie als er een ramp is gebeurd? Waarom is er geen mechanisme dat rampzalige ontwikkelingen voorkomt? Dat zijn vragen die Jack Cohen, directeur van de NV Zeedijk zich stelt in een gesprek over de Zeedijk. Het antwoord weet hij eigenlijk wel. "Het heeft er mee te maken dat politici bij de waan van de dag leven, dat er te weinig op de lange termijn wordt gedacht, dat vaak niet wordt ingezien dat een forse investering nu, heel wat ellende in de toekomst voorkomt".

De Zeedijk was er een voorbeeld van. In de jaren tachtig was dat letterlijk en figuurlijk een rotte plek in de stad. De bewoners smeekten de koningin om hulp, het wijkcentrum d'Oude Stadt probeerde bestuurders en ambtenaren er van te overtuigen dat ingrijpen op de Zeedijk noodzakelijk was. Jack Cohen, voorzitter van de werkgroep veiligheid van het wijkcentrum herhaalde op het stadhuis keer op keer dat de gemeente alleen greep op de Zeedijk kon krijgen als ze daar zo veel mogelijk panden zou opkopen. De meeste ambtenaren en bestuurders keken hem glazig aan. Cohen richtte samen met het wijkcentrum en de ondernemersvereniging Amsterdam City de NV Economisch Herstel Zeedijk op. Bij een paar banken kletste hij een paar miljoen gulden bijeen. De frisse tegenzin van de gemeente verdween langzaam maar zeker en de gemeente Amsterdam stapte ook in het project.

De Zeedijk is weer begaanbaar.

Nu is de Zeedijk een levendige straat. De panden zijn opgeknapt, voor de tweehonderd huurwoningen bestaan wachtlijsten van tien jaar. De NV Zeedijk blijft de ontwikkelingen nauwgezet in de gaten houden, want nazorg moet er zijn, en dat is een punt waar de overheid niet sterk in is.

Terugkijkend op het succesverhaal van de Zeedijk komt Cohen tot sombere conclusies. Hij is pessimistisch over de mogelijkheden goede samenwerkingsverbanden tussen overheid en particulieren te krijgen. "Er is een geweldig wantrouwen bij beide partijen. Er is geen uitwisseling van ideeën, en dat zit vooral bij de politiek en de ambtenaren. In de VS werkt het anders, daar wordt echt samengewerkt, daar wordt van elkaar geleerd, daar worden gegevens uitgewisseld."
Samenwerking tussen overheid en particuliere bedrijven en instellingen verloopt ook zo stroef omdat, volgens Cohen de ambtenaren vaak het idee hebben dat de private partners iets doen wat de overheid eigenlijk op zich had moeten nemen. Als samenwerking tussen gemeente en de partners goed gaat, dan komt dat meestal door de houding van een paar ambtenaren of politici. Dat gebeurde ook bij de Zeedijk. Van de politici waren het de wethouders Schaefer en Heerma die stuwende krachten op de Zeedijk waren, bij de ambtenaren was het bijvoorbeeld de begin dit jaar overleden Dick Kamlag.
Jack Cohen: "Als secretaris van de NV hadden we Jan Nieuwenweg, die directeur van Bouw- en Woningtoezicht was geweest. Hij wist alles van het ambtelijk apparaat, ambtenaren konden hem niets wijsmaken. Hij was ook een echte doener. Van dat soort mensen moet je het hebben. Het is op de Zeedijk uiteindelijk goed gegaan, maar het was duidelijk dat, wat de overheid betreft, je afhankelijk bent van een paar mensen en niet van structuren, en dat is griezelig".

Eén van de problemen waarmee de NV Zeedijk te kampen kreeg was het beantwoorden van de vraag hoe je de criminelen buiten de deur kon houden.
Jack Cohen: "Dan blijkt dat daar eigenlijk geen geld voor is bij de gemeente. Dan merk je dat brouwerijen het absoluut niet interesseert wie in een café hun bier tapt. In de contracten die de NV Zeedijk afsluit met horecaondernemingen staat dat wij een vetorecht hebben, dat wij mensen kunnen weigeren. Maar als de gemeente geen actie onderneemt, dan kan je op je bek gaan bij de rechter. Die kan dan zeggen: ho, ho, wie zegt dat die geweigerde man een crimineel is? De brouwerijen spelen geen zuiverende rol, daar moet je de selectie niet van laten afhangen. De gemeente moet regelend optreden".

In het begin kon de NV Zeedijk tegen lage prijzen panden kopen op de Zeedijk, maar daarna werkte het succes in het nadeel van diezelfde NV. De prijzen schoten omhoog, eigenaren zagen dat er wat te verdienen viel.
Jack Cohen: "Het kopen van onroerend goed door de overheid is moeilijker geworden. Het is haast niet meer te doen. Op de Zeedijk zou het nu niet meer mogelijk zijn een pand te kopen en om daar goedkope woningen van te maken. Die tijd is voorbij. De grote vraag is: moet je als gemeente panden kopen, wil je als overheid ontwikkelingen sturen? Ik ben er voorstander van. Maar kan je sturen? Dat hangt er weer vanaf of je er veel geld voor over hebt. Er zou eens een debat moeten komen over dit soort zaken. Wil je als gemeente panden kopen om te zorgen dat op bepaalde plekken kleine winkeltjes kunnen komen? In Den Bosch gaan ze dat doen. Daar willen ze panden in bezit krijgen en tegen een lage prijs aan kleine ondernemers verhuren. Het zal verzet oproepen. Er zal geroepen worden dat het concurrentievervalsing is. Als overheid moet je durven, maar er bestaat huiver om bij dit soort ontwikkelingen een sturende rol aan een gemeente te geven. Waarom? Ja, het is tegen de tendens dat de overheid steeds meer taken afstoot. Waar blijft eigenlijk het debat over dit soort zaken? Waarom discussiëren politieke partijen hier niet over? Ik ben er voorstander van dat Amsterdam op strategische plekken in de stad panden koopt. Op de wallen gebeurt het. Door woningbouwvereniging Het Oosten. Het gebeurt niet omdat het gemeentelijk beleid is, het komt doordat bij Het Oosten een gek als directeur Bijdendijk zijn nek uit durft te steken. Je hebt voor dit soort initiatieven kennelijk dit soort mensen nodig".

Nazorg is ook niet bepaald het sterke punt van de overheid. Jack Cohen: "De Haarlemmerstraat en de Haarlemmerdijk zijn prachtig opgeknapt. Maar er is geen follow-up om te zorgen dat die straten goed blijven. En wat zie je nu gebeuren? De particulieren gaan hun huren fors verhogen, en kleine winkeltjes kunnen die huur niet opbrengen en verdwijnen. Als gemeente moet je zorgen dat je deze tendens doorbreekt, maar dat kost je dan wel veel geld. Dat moet je er voor over hebben anders houd je dit soort negatieve ontwikkelingen niet tegen".

Onderhuur, dat is ook een onderwerp waarbij Cohen op de Zeedijk en omgeving heeft ervaren dat de overheid te laks is. "We hebben één pand gehad waarin vijftien Chinezen als onderhuurder zaten. Natuurlijk is het moeilijk om op te treden. Je moet bewijzen dat het om illegale huur gaat. Maar er zijn regeltjes en dan merk je dat ambtenaren bang zijn om op hun bek te gaan. Nou, dan verlies je het maar een keer bij de rechter, maar je moet wel alles proberen om een eind aan dit soort zaken te maken. De NV Zeedijk gaat nu samen met de gemeentelijke woningdienst onderzoeken wat je kan doen. Maar nogmaals: mijn ervaring is dat de overheid bij te veel belangrijke zaken, achterover leunt. We hebben in de stad Buurt Ontwikkelings Maatschappijen. Nou, daar word je niet vrolijk van. In de Zeeheldenbuurt is het bijvoorbeeld een gebed zonder end. Zo'n Buurt Ontwikkelings Maatschappij kan ontzettend veel doen voor een buurt, maar ook hier geldt dat je moet zorgen dat er geld is voor dergelijke projecten. Ik ben er voorstander van om als je een buurt op de schop neemt, je één procent van de totale investering beschikbaar stelt aan zo'n BOM, dan betrek je niet alleen de buurtbewoners op een goede manier bij de plannen maar komen er ook zaken van de grond die essentieel zijn voor het slagen van een vernieuwingsproject.

De Zeedijk is opgeknapt, maar de NV Zeedijk trekt zich niet terug. Het beheer van de Zeedijk blijft veel tijd vragen. Vanuit de NV is inmiddels ook een samenwerkingsproject binnenstad opgezet met als doel allerlei negatieve tendensen in die binnenstad om te buigen. Samen met de gemeente worden plannen gemaakt voor bijvoorbeeld de huisvesting van Chinese ouderen, het oprichten van crèches waar bezoekers van de binnenstad hun kinderen voor een paar uur kunnen onderbrengen. Een ander initiatief is het opzetten van servicepunten die de plaats kunnen innemen van de postkantoren en postagentschappen die zijn opgeheven. Vanuit het hoofdkwartier op de Zeedijk wordt ook actie ondernomen om in Amsterdam eindelijk eens voor elkaar te krijgen dat leegstaande ruimtes boven winkels gebruikt worden als woonruimte.

Frans Heddema

(Uit: Binnenstad 188, mei 2001.)