Onwetendheid: onnodig risico voor behoud cultureel erfgoed

Met grote regelmaat worden waardevolle onderdelen van monumenten onherstelbaar verminkt of per container afgevoerd. Daarbij is lang niet altijd boos opzet in het spel. Bouwhistorisch onderzoek kan de afstand tussen regels en praktijk verkleinen.

Bouwhistorie heeft als wetenschap in de afgelopen decennia een grote ontwikkeling doorgemaakt. Een belangrijk wapenfeit is de onlangs ingestelde leerstoel Bouwhistorie aan de Universiteit Leiden. En sinds 1999 is er in Utrecht het HBO+ Bouwhistorie. Een jonge wetenschap brengt, zoals wel meer nieuwe fenomenen, een eerste fase van relatief snelle bewustwording en groei met zich mee. Dat wil niet zeggen dat zij zich daarmee ook snel positioneert tussen de gevestigde wetenschappen. Steeds meer wordt in de monumentenzorg echter het grote belang van bouwhistorie onderkend. Voor restauratie, een belangrijk instrument van de monumentenzorg, is inzicht in en kennis van de bouwgeschiedenis onontbeerlijk.

Wat is restaureren eigenlijk? Herstel van het beeld of herstel van het materiaal? Volgens de huidige opvattingen binnen de Rijksdienst voor de Monumentenzorg gaat het om herstellen wat noodzakelijk is, waarbij behoud van het oorspronkelijke materiaal (inclusief latere veranderingen) voorop staat. Een praktijkvoorbeeld: als er sprake is van verrotte balkkoppen wordt bij voorkeur niet de hele balk vervangen maar worden alleen de koppen aangegoten met kunsthars. Algemene richtlijnen zijn onmogelijk te geven. Er zal per geval een afweging gemaakt moeten worden. Elke verandering aan een gebouw, hoe subtiel ook, houdt vernietiging van materiaal in. Aan een verantwoord restauratieplan gaan deskundig bouwhistorisch onderzoek en documentatie vooraf. Vervolgens kunnen de resultaten van het onderzoek worden betrokken bij de keuzes die gemaakt moeten worden voor de restauratie. De wetenschap dat een bepaald onderdeel oud en/of zeldzaam is, dient een stimulans te zijn om er extra zorgvuldig mee om te gaan. Als het materiaal in verregaande staat van verval is, kan ervoor worden gekozen alleen het beeld te behouden door middel van reconstructie.

De waarde van bouwhistorisch onderzoek naast architectuurhistorische kennis wordt duidelijk door de vergelijking van bouwhistorie met archeologie. Bouwhistorie kan deels worden gezien als archeologie boven de grond. Het laag voor laag onderzoeken van een gebouwde structuur en het duiden van bouwsporen die daarbij zichtbaar worden. Zorgvuldig omgaan met het oorspronkelijk materiaal is voor bouwhistorisch onderzoek essentieel. De materialen vormen fysieke dragers van de monumentale waarde. Ze bevatten bouwsporen die ons bijvoorbeeld iets kunnen vertellen over oude technieken, vormen van verwijderde elementen of vroegere indelingen van het gebouw. De combinatie van onderzoek aan het gebouw en onderzoek in het archief levert kennis op van de technische bouwcultuur in het verleden en geeft bovendien een dieper inzicht in de bewoners- en gebruiksgeschiedenis. Op vragen als: hoeveel mensen leefden er in het huis, hoeveel kamers waren er, waaruit bestond de inboedel, hoeveel geld werd er uitgegeven aan verbouwingen en inrichting, kan op die wijze een antwoord worden gevonden. Als er bouwhistorisch onderzoek is verricht en gedocumenteerd is, betekent dat uiteraard niet dat de zaak naar believen kan worden verwijderd of veranderd. Het oorspronkelijke materiaal blijft, inclusief bouwsporen, waardevol cultureel erfgoed. Bovendien zullen toekomstige generaties van bouwhistorici daar met andere ogen naar kijken. Ze zullen over betere technieken beschikken om tot dateringen en interpretaties te komen.

Niet alles kan bewaard blijven. En dat hoeft ook niet. Maar hart hebben voor het cultureel erfgoed, is ook: weten wat je in de container laat verdwijnen.

Joyce Alma en Dik de Roon
(deze zomer afgestudeerd aan de HBO+ opleiding Bouwhistorie)

(Uit: Binnenstad 191, december 2001.)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.