Reconstructie van het Paleis voor Volksvlijt?

Het einde van de Utrechtsestraat werd gemarkeerd door een imposant gebouw: het Paleis voor Volksvlijt. Het Paleis brandde in 1929 af. Prentbriefkaart uit 1914. In 1968 verscheen op het Frederiksplein de Nederlandsche Bank, ontworpen door Duintjer, ook verantwoordelijk voor de ABN-Amro in de Vijzelstraat.
Als medeoprichter van stichtingen voor bouwprojecten (soms gerealiseerd, soms als onhaalbaar opgegeven) heb ik veel sympathie voor de gedachte van Wim T. Schippers: sloop de Nederlandsche Bank en herbouw op die plaats het in 1929 tot ieders verdriet door brand verwoeste Paleis voor Volksvlijt.

Als het lukt dan doorloopt zo'n plan drie fasen, fase 1 bestaat uit enthousiasme, publiciteit, fondsenwerving en bouwtekeningen. Fase 2 begint met de opdracht en eindigt met de oplevering, fase 3 is het beheer: onderhoud, huur of eigen bezit: kapitaallasten, exploitatie. Fase 1 drijft op vrijwillige inspanning, fase 2 op moeizaam geploeter in de strijd tussen begroting en kwaliteit, voor fase 3 zie de Beurs van Berlage; eindelijk is de directie erin geslaagd het gebouw functioneel en financieel tot leven te brengen, en dan komt de huisbaas met een huurexplosie, subsidie moet dan als reddinggordel dienen en daar houden wethouders voor financiƫn niet van.

Het plan-Schippers verkeert in fase 1, en dat heeft op zichzelf al verdienste in de sfeer van de publieke mening. Vergelijk foto's van het Paleis, zelfs de tragische foto's van de afbraak van de galerij, met de geestloze klont die er sindsdien staat, dan verschrompelt de kretologie van neringzieke architecten, die daar hun eigentijdse toeter willen neerzetten. Het gebouw van Duintjer, later ontsierd door een mega-beschuitbus, is niet slechter dan wat er nu aan de Zuid- as en de IJ-oever verrijst. Reconstructie is geen verboden woord, en heeft niets te maken met de brave illustrator Anton Pieck wiens naam als een soort scheldwoord wordt misbruikt. Het Paleis en de later aangebouwde galerij hadden een heel eigen schoonheid, een combinatie van voorname ruimtewerking en gedetailleerde verfijning.

De galerijvleugel Oosteinde kort voor de afbraak (foto Gemeentearchief Amsterdam)

Dat hadden ook de deftige woonhuizen van het Oosteinde die achterwaarts via kleine binnenplaatsjes verbinding hadden met de winkelruimten van de galerij. Ik heb daar een half jaar gewoond. Het Oosteinde had toen een vlottende bevolking van mensen die geen boodschap hadden aan de Kultuurkamer.
Kousbroek noemde de afbraak van het galerijgebouw "de meest extreme daad van vandalisme in Amsterdam na de oorlog". Helaas niet het enige voorbeeld. Het voorstel de Nederlandsche Bank te slopen heeft het heilzame effect dat reconstructie van verdwenen bouwkundige schoonheid, maar dan ook nauwkeurige stilistisch en constructief verantwoorde reconstructie, weer als optie ter discussie staat. Natuurlijk kennen ook de pleitbezorgers van de paleisreconstructie de versregel van Elsschot "tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren". Zolang wij nog in fase 1 verkeren, heb je daar geen last van. Zeker is wel dat zonder voorafgaande droom de daad onbereikbaar is.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 194, juli 2002.)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.