Amsterdamse gevelstenen

V.O.C. 1602-2002

Enkele V.O.C. gerelateerde gevelstenen (3)

1 Gevelsteen met een liggende leeuwin in het 'gevelstenenmuurtje' bij de Oudezijds Kolk.

De steen is afkomstig van Kleine Kattenburgerstraat 14/16 en werd daar nog door Van Arkel en Weissman (Noord-Hollandsche Oudheden 6de stuk (1903) pag. 43) aangetroffen. In de Monumentenlijst van 1928 wordt de steen niet meer genoemd, maar kennelijk is hij ergens bewaard gebleven want in 1955 wordt het reliëf, met nog een aantal andere stenen overgebracht van de Waag naar het depot van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap en van daar uit in 1960 ingemetseld in het 'gevelstenenmuurtje'.
Het liggende beest is, gezien de duidelijke tepels, een leeuwin, het staketsel achter haar een zg. kaap. Een kaap was een houten baken, een oriëntatiepunt voor de scheepvaart, waarvan er vele langs Europese en andere kusten waren opgesteld.
De voorstelling op de steen is dus te lezen als een rebus met als oplossing: Kaap Leeuwin. In maart 1622 landde het VOC schip 'Leeuwin'op het meest zuid-westelijke punt van Australië en sindsdien komt deze plek als Kaap Leeuwin of Land van de Leeuwin op de kaarten voor. Was het een oud-opvarende van het schip Leeuwin die later, omstreeks 1665 zijn huis op Kattenburg met deze gevelsteen rebus sierde?

Zie:

• H.W. Alings, Gevelstenen in de muur van de OZ Kolk. Ons Amsterdam 13e jg. pag. 118.
• L. Commelin, Nederlandse vuurtorens (Nieuwkoop 1978) pag. 20.

2 Gevelsteen met een driemaster, Buiten Brouwersstraat 20. T SCHIP CHINA

Vóór en na restauratie

De steen werd in juni 1997 door Jan Hilbers gerestaureerd en toen werd ook het vrijwel onleesbare onderschrift gereconstrueerd. Aan de hand van een verkoopakte uit 1717 kwamen we achter de juiste naam.
In 1676 werd in opdracht van de Amsterdamse Kamer van de VOC, op de VOC-werf op Oostenburg, het schip 'China' gebouwd, bestemd voor de retourvaart op de Oost. Op 16 september 1677 vertrok de China, onder bevel van Kapitein Meindert Pruis, van de rede van Texel, rondde in maart 1678 Kaap de Goede Hoop en arriveerde op 16 juni in Batavia. De voorspoedige terugreis met vice-admiraal Jacob Geus aan boord, duurde van november 1680 tot juli 1681. De China heeft hierna nog drie geslaagde retourvaarten gemaakt, in 1682- 1683, in 1684-1685 en in 1688-1691. Bij deze laatste tocht liep de China ter hoogte van Mauritius echter averij op en gezagvoerder Sibert Stoffels moest op de rede van Mauritius wachten op reparatiemateriaal dat uit Kaapstad aangevoerd moest worden.
De beeldhouwer van de gevelsteen heeft als voorbeeld de gravure genomen, die bestond van het Hollandse vlaggenschip de Aemilia waarop admiraal Maarten Harpertsz. Tromp in o.a. de Slag bij Duins (1639) de Engelse vloot een gevoelige slag toebracht.

3 Houten gevelbord met een koopman. Op een tekstband IN DE GROENE BRIL

In het laatste kwart van de 17de eeuw verscheen in het Nederlandse (heren)modebeeld de zogenaamde Japonsche rock, een lange zijden kimono, die vooral voor staatslieden, kooplieden en geleerden een statussymbool werd. Het chique kledingstuk kwam uit Japan, waar de Sjogoen, ter gelegenheid van het jaarlijks vernieuwen van het handelsverdrag, de aanwezige VOC-officieren 30 kimono's ten geschenke gaf.
In 'Het Menselijk Bedrijf'van Jan Luijken (1692) zijn o.a. de dokter, de apotheker, de advocaat en de koopman voorgesteld in een 'Japonsche rock', net zoals de koopman op het midden 18de eeuwse houten gevelbord IN DE GROENE BRIL (Collectie KOG, inv.nr. 1961). Temidden van kisten, vaten, manden en balen met diverse, waarschijnlijk exotische artikelen, overlegt de koopman met zijn 'gewoon' geklede assistent. In de rijk gesneden omlijsting zijn takken met citrusvruchten te herkennen. De herkomst van het prachtige luifelbord is niet bekend, het werd in 1884/85 door het KOG verworven.
Over de "Japonsche rock', zie Catalogus Frans Hals. (Frans Halsmuseum 1990), pag. 358, de beschrijving van Portret van een onbekende man, gekleed in kimono.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 194, juli 2002.)