Het Westerdok

Nieuwe bestemmingen voor de Amsterdamse haven

Locatie van het Westerdokseiland ten opzichte van het Centraal Station. Uit de brochure van dRO, "Westerdokseiland", Plan Amsterdam 8.
Het gaat bij het bestemmingsplan Westerdokseiland om een enorme hoeveelheid nieuwbouw. Om ongeveer 200.000 vierkante meter. Vier dichte blokken met woningen op z.g. Westerdokseiland en een nieuw ‘kopgebouw’ dat ter vervanging van het Koloniaal Etablissement gepland is. Ongeveer de helft daarvan gaat zitten in de bouw voor dat kopgebouw. Een gigantisch project midden in het IJ.

Dit gebouw wordt gepresenteerd als één grote tegemoetkoming aan het idee van de Amsterdamse zichtlijnen en daarom zitten die sleuven erin. Vrij zicht van het IJ naar de binnenstad, naar de Houttuinen, naar de Keizersgracht en weer terug. Die presentatie, dat is een grof schandaal van hedendaagse architectuur. Je hebt een hoogwerker nodig om er doorheen te kijken. Dat gebouw, dat is geen architectuur, dat is een gedrocht met inkepingen. Dit is ook geen tegemoetkoming aan het idee van zichtlijnen, maar letterlijk ‘eruit halen wat erin zit’. Het wordt dan ook maar ‘kontgebouw’ genoemd.

De organisatie van lelijkheid

Zichtlijnenstudie kopgebouw: de belangrijkste zichtlijn is die vanuit de Keizersgracht. Maquette van het kopgebouw. Door het grootste gapende gat zou de zichtlijn vanuit de Keizersgracht lopen.

Het totale volume van dit nieuwe gebouw is een kleine 90.000 vierkante meter. Het ding zal een breedte krijgen van 60 meter, een lengte van 175 meter en op grote stukken een hoogte van 45 meter kennen. Dat die hoogte niet op alle punten 45 meter is komt door ‘insnedes’ in het beton, om niet alle stadsdoorkijkjes vol te storten. Er moet een hotel met 290 kamers in komen, commerciële ruimten en kantoren. Er komt slechts een klein aantal (onbetaalbare, 100 % marktsector) woningen. Het corps van de Landelijke Politiedienst moet er ook in.
De helft van het Bestemmingsplan Westerdokseiland is niet-wonen. Van de bebouwing op het Westerdokseiland is 7000 vierkante meter niet-wonen, daarvan is 3000 (niet marktconforme vierkante meter) bestemd voor z.g. ‘broedplaatsen’, d.w.z. goedkope ruimten voor startende kunstenaars. Ongeveer 90.000 vierkante meter wordt woningbouw. Dit wordt verdeeld in 32% sociale woningbouw en 68% woningbouw in de marktsector. Ongeveer 300 woningen in de sociale woningbouw. Grofweg een achtste deel van het gehele nieuwbouwproject.
“Met een geleidelijke veroveringsstrategie” zoals we in de stukken van Gedeputeerde Staten kunnen lezen, wordt dit deel van Amsterdamse haven volledig opgeofferd aan pompeuze verstedelijking. Een enorme hoeveelheid vierkante meters op een klein areaal. Een dijk met een oud aangeplempt spoorwegemplacement, een aantal markante gebouwen uit verschillende perioden van de geschiedenis. Alles wordt afgegraven, alles moet plat.
Buurtbewoners hebben geleerd dat je zelf wel een plan kunt indienen, maar dat dat plan wordt ingefuikt in onmogelijke alternatieven. Er kan ook al jaren een beter plan kan liggen, dat maakt niet uit. Je moet gewoon meedoen aan het proces van de lompe lelijkheid, om later bij de Raad van State je geluid te kunnen laten horen: inspreken, bezwaarmaken, weer inspreken en weer. Maakt allemaal niet uit, maar misschien dat je bij de Raad van State... In 1998 wonnen buurtbewoners bij de R.v.S. al eens op alle punten. Daaruit werden een aantal lessen geleerd:
Het gaat helemaal niet om Amsterdamse stedenbouw, om ‘wonen’ of om ‘werken’, maar om marktgerichte processen. Slechts een klein deel wordt bestemd voor sociale woningbouw. Buurtbewoners zijn ook geen afnemers van het toekomstige product. Een buurt moet dit ondergaan. Ze kan haar best doen en proberen van alles te bereiken. Maar, er worden letterlijk steeds meer hopen opgeworpen (papier, zand). Ten slotte: elke samenhang en voortgang raakt zoek. Waar gaat het nu eigenlijk in de besluitvorming om? Ambtenaren wijzen van te voren alvast op wetten en artikelen (artikel 31). Politici zeggen: “Dan gaan jullie toch de procedures in!” Eindstation Den Haag.

Veel bezwaren

Er zijn erg veel bezwaren tegen dit bestemmingsplan: tegen de hoogten, tegen het gebrek aan openbare ruimte, tegen de sloop van alle oudbouw, het volstrekte gebrek aan voorzieningen, de massale geslotenheid van de blokken. Het ontbreekt aan ruimtelijk inzicht en historisch besef. De Raad van State heeft een voorlopig oordeel gegeven over de wanstaltige noordpunt van het plan: dat mag niet doorgaan voor er deugdelijk windonderzoek is gedaan. De bovenste punt op de maquette. Deze Taartpunt is pal tegenover de delicate zeventiende-eeuwse gevels van de Zandhoek gepland. Een kolos van 37,5 meter hoog en ca 90 meter breed, een gesloten gevelfront, dat als overweldigende betonmassa het fijne weefsel van de laagbouw op de Westelijke Eilanden optisch zal verpletteren. De uitspraak van de Staatsraad betekent een voorlopige bouwstop voor deze kolos. Daarmee is een gelijke situatie ontstaan als bij het direct aangrenzende bestemmingsplan Barentszplein e.o. De Raad van State heeft ook daar met ‘een voorlopige voorziening’ de bouw van een nieuwe school en een woontoren op palen in het water opgeschort. Uitspraak: “De Voorzitter acht het voorts niet uitgesloten dat in de bodemprocedure wordt geoordeeld dat de in het plan voorziene bebouwing, mede gelet op haar ligging, volume en hoogte, een onaanvaardbare aantasting van het karakteristieke beeld van het Westerdok vormt.” De Raad van State heeft nog geen uitspraak gedaan over de totale bestemmingsplannen Barentszplein en Westerdokseiland. Dat komt in z.g. bodemprocedures aan de orde, waarin alle bezwaren en bedenkingen uitvoerig op tafel komen. Het moet nog blijken of deze bestemmingsplannen ongeschonden de eindstreep halen.

Architectuur en stedenbouw is iets dat je niet aan professionals moet overlaten en zeker niet aan ambtenaren en politici. Want dat grote kontgebouw is van ir. Mastenbroek van de Amsterdamse architectengroep en zijn kantoorgenoot ir. Rijnboutt is weer ambtenaar/supervisor van het Zuidelijke IJ-oeverproject. Ooit merkte Gerrit Komrij op dat het bij architectuur om geluk gaat. Met geluk moet iedereen zich mee bemoeien, dat komt niet aanwaaien. Dat gaat iedereen aan. Maar, het is goed dat er rechters in Den Haag zijn.

Bert Bakker
beleidsmedewerker wijkopbouworgaan De Gouden Reaal

[Eerder artikel van Bert Bakker]
[Naschrift van Geurt Brinkgreve]

(Uit: Binnenstad 199, april 2003.)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.