Het Westerdok: Nieuwe bestemmingen voor de Amsterdamse haven

Naschrift

De restauratie van dertien 17de-eeuwse huizen aan de Zandhoek was het signaal dat de westelijke eilanden door hun ruimte en contact met het IJ een aantrekkelijk woongebied zijn. Dat verliest veel van zijn attractie door de massale hoogbouw.

“Het is nog altijd mogelijk dat in een bodemprocedure voor de Raad van State de in de bestemmingsplannen voor de Westelijke Eilanden beoogde bouwmassa’s door hun ligging, volume en hoogte, onaanvaardbaar zullen worden geacht”. (Zie: Artikel van Bert Bakker.)
Onaanvaardbaar voor wie?

Niet voor de gemeentelijke plannenmakers die op papier bezig zijn de zuidelijke IJ-oever vol te proppen met hoogbouw, niet voor de bouwers en beleggers, zeker niet voor kandidaat- huurders of -kopers die er van dromen straks van dertig tot veertig meter hoogte neer te kijken op die dertien 17de-eeuwse huizen aan de Zandhoek, een aardig stukje Madurodam als toegift op de investering. Wel onaanvaardbaar voor de bewoners van de eilanden, en voor ieder die van het eigen gezicht van Amsterdam houdt.
Die dertien huizen hebben een symboolfunctie. Ze moesten in 1943 gesloopt worden voor uitbreiding van de erachter gelegen sigarettenfabriek Batco. In plaats van de sloopvergunning te geven plaatste de gemeente de panden op een monumentenlijst. Dat is een keerpunt geworden. Het herstel begon, toen in 1954 de Vereniging Hendrick de Keyser Zandhoek 4 aankocht. In 1978 voltooide Stadsherstel de restauratie van de nrs. 13 en 14, daarmee was de Zandhoek de geslaagde laboratoriumproef van de aanvankelijk als hersenschim beschouwde stelling dat eeuwenoude versleten, vaak bouwvallige panden kunnen herrijzen tot hooggewaardeerde woningen. De Batcofabriek is verdwenen, evenals het constructiebedrijf van Jonker, de zware industrie van het Bickerseiland. Op die plekken zijn vriendelijke nieuwe woonwijkjes verrezen, talrijke pakhuizen werden ingericht tot woningen. De Westelijke Eilanden maakten echter deel uit van de wederopbouwplannen, die in 1953 waren vastgesteld, volgens de ideeën van de afdeling Stadsontwikkeling: cityvorming, geen woningen, de oude troep opruimen, zie de Weesperstraat. Het heeft harde strijd gekost om het tij te doen keren; in de Nieuwmarktbuurt, in de Jordaan, ook op de Westelijke Eilanden. Daar stonden de actievoerders ‘ome Joop’ Beaux en mevr. Jolande Hoekema in de voorste rij tegen de kantoorklonten ‘de Walvis’ en ‘de Narwal’. Toen de volgzame gemeenteraad daarmee accoord ging werden uit protest de bruggen opgehaald, zodat de eilanden een dag lang weer echte eilanden waren.
Het is wel treurig dat de gemeentelijke plannenmakers nog altijd voorthinken op de achterhaalde ideeën van een halve eeuw geleden.

Geurt Brinkgreve

[Artikel van Bert Bakker]

(Uit: Binnenstad 199, april 2003.)