Hergraven van gedempte grachten

Deelraad besluit tot haalbaarheidsonderzoek

De deelraad Amsterdam-Centrum heeft op voorstel van wethouder Frankfurther besloten een haalbaarheidsonderzoek te doen naar het weer opengraven van één van de zes gedempte grachten in de Jordaan. Het onderzoek blijft beperkt tot twee gedempte grachten: de Elandsgracht en de Anjeliersgracht (de huidige Westerstraat). Het deelraadsbesluit is een uitwerking van het programakkoord waarin de coalitiepartijen hebben afgesproken in de huidige raadsperiode één gedempte gracht weer open te graven. Het is de bedoeling de parkeerplaatsen, die door het terugbrengen van het water verloren gaan, te compenseren door onder de nieuwe gracht een parkeerkelder aan te leggen.

In een mondelinge bijdrage in de commissievergadering heb ik het besluit historisch genoemd. Er wordt immers al jaren over gepraat, met weinig resultaat, en nu lijkt het er echt van te komen: de deelraad voert uit, wat de centrale gemeenteraad heeft nagelaten. In 1999 sneuvelde een oud plan om het water terug te brengen in het gedempte Rokin in de gemeenteraad. Met de bouw van een extra laag in de parkeergarage wordt het definitief onmogelijk om ooit nog het water op het Rokin terug te brengen. Een historische vergissing! (Zie: Het water terug in het Rokin?, in: Binnenstad 177, juli 1999.) In 2000 organiseerde de VVAB onder leiding van buurtbewoner Jos Otten een bewonersactie voor het weer opengraven van de in 1895 gedempte Palmgracht: de handtekeningen van ruim de helft van de bewoners werden overhandigd aan de toenmalige wethouder Guusje ter Horst. (Zie: Bewoners Palmgracht voor hergraven van gracht, in: Binnenstad 183, juli 2000.) Wij vroegen toen om een haalbaarheidsonderzoek en dat kregen we ook. De conclusie was hoopgevend: het bleek mogelijk te zijn om het water terug te brengen in de Palmgracht. Toch besloot de raad er niet verder mee te gaan: er was inmiddels verzet gerezen van de kant van een groep bewoners die een speelplaatsje wilde behouden.
Inmiddels is de bouw van de Noord/Zuidlijn begonnen: zowel op het Rokin als op de Vijzelgracht worden metrostations met parkeergarages aangelegd zonder het water daarboven terug te brengen.

In de 19de en 20ste eeuw werd de waterstructuur van de binnenstad ernstig beschadigd door in totaal zo’n zeventig grachten en gedeelten van grachten te dempen en kades aan te plempen (zie: Amsterdam Waterstad, in: Binnenstad 181, maart/april 2000). Herstel van de waterstructuur slaat twee vliegen in één klap: niet alleen de kwaliteit van de openbare ruimte, maar tevens de waterdoorstroming en -berging wordt verbeterd. Het omzetten van een treurig parkeerterrein in een ondergrondse parkeergarage geeft een meerwaarde aan het terugbrengen van het water. Eigenlijk is er sprake van het terugdraaien van de pogingen om van de waterstad een landstad te maken door middel van dempingen en verkeersdoorbraken. Zo was de gedempte Elandsgracht het eerste stuk van een verkeersdoorbraak door de grachtengordel die niet is doorgegaan. Door het ongedaan maken van deze mislukte ingrepen in de stedenbouwkundige structuur wordt duidelijk wat de aanwijzing van de binnenstad tot beschermd stadsgezicht beoogt: het mogelijk maken van nieuwe ontwikkelingen door aan te sluiten bij bestaande cultuurhistorische waarden.
De VVAB zal in actie moeten komen om de buurtbewoners voor het idee van het terugbrengen van het water te winnen, al spreekt het vanzelf dat we de uitkomst van het haalbaarheidsonderzoek op haar merites zullen beoordelen.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 203, december 2003)