Yolanda Hoekema: “Karakter Bickerseiland verdwijnt”

Zo’n vijfendertig jaar geleden begon op het Bickerseiland het verzet. Verzet tegen de plannen van de gemeente om van het zeventiende-eeuwse eiland een verzamelplaats voor kantoren en grote bedrijven te maken. Projectontwikkelaar Gaus wilde naast de kantoorkolos de Walvisch een tweede gebouw neerzetten: de Narwal.
“Geen Manhattan op de Eilanden” was de leus van het actiecomité. De gemeenteraad eiste dat B. en W. voor de Narwal geen bouwvergunning zouden geven. Volgens wethouder Lammers kon de gemeente er niet onderuit die vergunning toch te geven, want er waren al toezeggingen gedaan aan de bouwer. De Narwal werd gebouwd, maar door de druk van het actiecomité dat de steun had van andere comités die in de stad voor hun buurt vochten, werden andere plannen voor kantoorbouw ingetrokken. Daarna kwam het wonder van het Bickerseiland. De woningbouwplannen van het actiecomité en de architecten Jouke van de Bout en Paul de Ley werden door de gemeente goedgekeurd.

Eén van de actievoerders van toen was Yolanda Hoekema. Ze woont nog steeds op het Bickerseiland, ze is tevreden over de resultaten die toen zijn behaald, maar ze ziet dat de laatste jaren het karakter van het Bickerseiland steeds meer is aangetast. Het ergste moet nog komen: de hoogbouw die de gemeente op het Westerdokseiland wil.
De Narwal is inmiddels gesloopt. ‘Bickerswerf’, een modern wooncomplex is er voor teruggekomen. Yolanda Hoekema: “Het is een complex met 77 appartementen. Een waanzinnig dichte bebouwing van gesloten wanden die oprijzen uit het water van het Westerdok en strokenbebouwing aan de kant van het Westerdok en de Grote Bickersstraat. Er is een zogenaamd binnenterrein op het dak van een parkeergarage, dat omheind wordt door een hek. Een echte straat zou waarschijnlijk te weinig bebouwde ruimte opleveren en veel minder geld opbrengen.” Bickerswerf ziet er fraai uit. Het zou een sieraad zijn voor het KNSM-eiland. Maar het hoort niet thuis op het Bickerseiland.

Belevenisarchitectuur

Het nu nog ruime uitzicht over het Westerdok naar het bickerseiland; rechts 'De Walvis', kantoren, links het nieuwe flatgebouw 'Bickerswerf' ter plaatse van 'De Narwal'.

Yolanda Hoekema: “Het is een enclave die hier niet past. Het is belevenis-architectuur. Men wijst elkaar nu al aan waar bij de jachthaven in aanleg het botenhuis komt en waar jouw boot komt te liggen. Men wijst er ook op hoe leuk de architectuur is met de schuine gevelwand aan de kant van het Westerdok: “net pakhuizen” zeggen ze dan. Het is niet anders dan een spouwmuur met een trendy, schuine buitenwand. De drie pakhuizen die er vroeger stonden en gesloopt werden voor de Narwal, stonden overigens haaks op het water van het Westerdok. En dan die verkoopteksten waarmee ‘Geraldine Hallie Vastgoed’ de appartementen probeerde te verkopen. Ik zal één zin citeren: “De directe omgeving van het gebouw is met al z’n doorkijkjes en niveauverschillen een beetje ‘vissersdorpachtig’. Toe maar, waar haal je het vandaan.”
We staan aan de waterkant van de nieuwbouw. Vijfendertig jaar geleden rammelden de actievoerders letterlijk aan het hek van de Narwal. Ze wilden vrije toegang tot het water. Die is er nu, maar de promenade loopt niet erg ver door. Yolanda Hoekema kijkt om zich heen. “Weet je, de kantoorkolos Narwal is gesloopt. Maar eigenlijk vind ik dat hij beter had kunnen blijven staan. Dan had er bijvoorbeeld een broedplaats voor kunstenaars kunnen komen. Het zou beter zijn geweest voor de levendigheid van het eiland. Nu is het alleen maar wonen achter hekken geworden. Het leven is gereduceerd tot leven in een cocon. Het heeft met de buurt niets meer te maken.”
Vanaf de wallenkant is er nu nog een mooi uitzicht naar het Westerdokseiland. Daar gaat de gemeente een groot hoogbouwscherm optrekken. Yolanda Hoekema: “De hoge wanden van Bickerswerf zijn een begin om het wijde water van het Westerdok visueel te veranderen in een badkuip”.

Parkeergarages

We wandelen langs de twee parkeergarages die hun in- en uitgang hebben aan de smalle Grote Bickersstraat. Ze liggen slechts vijftig meter van elkaar. De meest noordelijke heeft de uitgang op de historische rooilijn liggen, direct grenzend aan een trottoir van misschien een meter breed. Het straatje en de stoep zijn zo smal dat schoolkinderen en fietsers geen kant uitkunnen als een auto de garage verlaat. Een niet ongevaarlijke verkeerschaos is het gevolg. En als een grote auto de garage in of uitmoet, dan is het helemaal feest. Zo’n wagen moet eindeloos manoeuvreren. Vijfendertig jaar geleden zouden actiegroepen dit soort bouw waarschijnlijk hebben tegengehouden.
Yolanda Hoekema: “Wij wilden een functiemenging van wonen en werken, we wilden ook bedrijvigheid op het water en behoud van het water en de walkanten. We hadden een totaalvisie op het eiland. En wat zie je nu: het is allemaal wonen, wonen, wonen. Van functiemenging is geen sprake, zorgvuldig omgaan met het karakter van het eiland is er niet bij. Nee, acties worden er niet gevoerd. Mensen zetten zich nu alleen in voor kleine dingen waarvan ze zelf profijt hebben. Er is geen comité dat zich inzet voor het geheel. Dat is een verslechtering, daar kan je wel eens somber van worden.”

Wat er met de Walvisch gaat gebeuren is nog onduidelijk. Het ontwerp-bestemmingsplan voor het Bickerseiland geeft misschien een aanwijzing. De vijftig jaar oude iepen voor het gebouw staan daar niet meer in. Het zou kunnen betekenen dat de gemeente denkt aan sloop van de Walvisch en dat de iepen voor een nieuw wooncomplex moeten wijken. Een tweede Bickerserf dus, het zou een nieuwe aanslag op het eiland betekenen.

Ooievaar

In Bickerswerf is een paar maanden geleden de eerste houten ooievaar aan een gevel verschenen. “Er is dus nog hoop”, zegt Yolanda Hoekema. “Hoop voor de scholen en hoop voor de kinderboerderij op de Bickersgracht, die de buurt in ‘mijn actietijd’ heeft opgezet. Het zou heel triest zijn als die boerderij zou moeten verdwijnen.”

Frans Heddema

(Uit: Binnenstad 203, december 2003.)