Nieuws over de kroonlantaarn

Een bestaand prototype van de kroonlantaarn in de Amsterdamse binnenstad.	Computertekening van de nog te ontwikkelen 'Ritter-lantaarn' (Gemeente Amsterdam).

De afgelopen twee jaar heeft het stadsdeel Centrum gewerkt aan de ontwikkeling van de nieuwe ‘grachtenlantaarn’: de bekroning van de bestaande gietijzeren lantaarnpalen model 1883. Iedere grote stad had destijds zijn eigen model lantaarn, en Den Haag, Utrecht en Leiden bijv. hebben dat nog steeds. Voor de Amsterdamse paal uit 1883 werd de ‘kroonlantaarn’ ontworpen, een vierkante lantaarn met een keizerskroon daarbovenop. Deze lantaarn is te bewonderen op de Westermarkt, de Herenmarkt en de Falckstraat. Het stadsdeel heeft echter een voorkeur voor de Ritterlantaarn, de gedecoreerde versie van het huidige model, dat in grote delen van Nederland voorkomt.

De kroonlantaarn is namelijk 50 % duurder (€ 1.800 in plaats van € 1.200 voor de Ritterlantaarn) en ook om technische redenen minder geschikt. Het Kroonlantaarncomité meent dat deze problemen het gevolg zijn van de keuzes die het stadsdeel maakt. Zo wil het stadsdeel het lichtniveau omhoog brengen van 2,5 lux naar 7,5 lux. Dat betekent drie keer zoveel licht op straat als nu. Het zogenaamde Politiekeurmerk Veilig Wonen schrijft 7,5 lux voor in ‘onveilige woongebieden’. De hele binnenstad wordt door het stadsdeel blijkbaar als ‘onveilig’ beschouwd. Uit datzelfde politiekeurmerk blijkt echter dat 3 lux voldoende is voor veilige woongebieden, slechts 20% meer licht ten opzichte van de huidige situatie. Het hoge lichtniveau van 7,5 lux brengt allerlei problemen met zich mee, want daarvoor is noch de kroonlantaarn noch de Ritterlantaarn geschikt. De kroonlantaarn heeft bij dat lichtniveau vanwege haar zware hoekstijlen de extra handicap van het ontstaan van slagschaduwen. De raadscommissie heeft na inspraak van onze vereniging – en overigens ook om redenen van energiebesparing – besloten om het gewenste lichtniveau te verlagen. De wethouder sprak daarna niet meer over 7,5 maar 5 lux. Dat is nog steeds tweemaal zo licht als nu. De hele bevolking zal straks klagen als de grachten er als een filmset gaan uitzien, met lantaarns die meer op schijnwerpers lijken. Het stadsbeeld vraagt om een andere benadering.

Oranje of warmwit licht

Het Kroonlantaarncomité heeft geen bezwaar tegen de verandering van het huidige oranje licht in warmwit. Niet alleen de kleurechtheid is daarbij gebaat, de wijziging van oranje in wit licht geeft op zich al een toename van 15 % meer licht. Het oranje natriumlicht stamt uit de jaren zeventig en er zijn tegenwoordig alternatieven beschikbaar die minstens zo energiezuinig zijn. Het witte licht is ook historisch meer verantwoord, omdat de vroegere lichtbronnen zoals kaarsen, olie en gas een compleet kleurspectrum gaven en daarmee eveneens voor een redelijke kleurweergave zorgden. Bij de vervanging van het oranje licht in de Jordaan is echter een kleine volksopstand uitgebroken omdat men het witte licht als ‘ongezellig’ ervaart. Maar dit heeft niet met de kleur te maken maar met de kleurtemperatuur: om als prettig ervaren te worden moet deze tussen de 2700 en 3300 K liggen (‘warm wit’). Om een of andere reden heeft men zich daar in de Jordaan niet aan gehouden.
In het beleidsplan Openbare Verlichting voor de gehele gemeente wordt voor zowel de binnenstad als de 19de-eeuwse wijken de lantaarnpaal uit 1883 met ‘dito lantaarn’ voorgeschreven. Op het plaatje ernaast is de Ritterlantaarn afgebeeld, maar bij navraag bleek dat dat vooruit loopt op de besluitvorming en het in de volgende versie evengoed de kroonlantaarn kan worden. Je vraagt je wel af wat de houdbaarheidsdatum van een inspraakavond is. In de ‘tweede helft van 2005’ volgt opnieuw een inspraakavond – alsof de vorige niet al duidelijk genoeg was – waarna de deelraad een politieke beslissing neemt over de nieuwe grachtenlantaarn.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 208, november 2004)

Meer lezen:
[Kroonlantaarn versus Ritterlantaarn, in: Binnenstad 195]