Kabel- en schakelkastjes

Pleidooi voor behoud van historisch straatmeubilair

Als je het niet weet, zie je ze niet. Ze vallen pas op als ze verdwijnen of worden vervangen: de 'electriciteitskastjes' in de openbare ruimte waarmee binnen- en buitenshuis onze elektriciteit en straatverlichting wordt geregeld. Op de trottoirs staan zogenaamde kabel- en splitskasten, van waaruit de verschillende panden van elektriciteit worden voorzien. De veel kleinere schakelkastjes zijn in stegen en zijstraatjes op gevels aangebracht ten behoeve van de straatverlichting die aan spandraden hangt.

19de-eeuwse kabelkast

Kabelkast in Amsterdamse School-stijl

Het binnenwerk van deze kabel- en schakelkasten is natuurlijk aangepast aan onze tijd, maar de buitenkant, de feitelijke kast, is veel ouder. De historische kasten stammen gedeeltelijk nog uit de 19de eeuw. Een andere groep is in de jaren ’20 van de vorige eeuw ontworpen door P.L. Marnette in Amsterdamse-School-stijl.

Naar aanleiding van het vervangen van de schakelkastjes in zijn straat heeft Bart Wessels een inventarisatie gemaakt van alle nog aanwezige historische elektriciteitsvoorzieningen in de binnenstad. De aannemer die de kastjes verving, vertelde dat ze allemaal nog goed functioneren, er zijn alleen enkele schakelkastjes verzegeld, omdat het slot verbroken was. Bovendien ergerde Wessels zich aan het feit dat de leidingen naar de nieuwe schakelkastjes vaak schots en scheef over de monumentale gevels werden gemonteerd, terwijl deze in de oude toestand wel zorgvuldig waren aangelegd.
Bij de herprofilering van een straat, zoals de Spuistraat die vorig jaar opnieuw werd ingericht en het gebied rond de kerk ‘De Duif’, worden tevens de ‘electriciteitsvoorzieningen’ zoals de ijzeren kabelkasten die op de trottoirs stonden vervangen door kunststofkasten. Tevens worden momenteel in de smalle straten van de binnenstad niet alleen de lampen die aan spandraden hangen vervangen, maar tevens de daaraan verbonden schakelkastjes. Hoewel ook de zware gietijzeren schakelkastjes onverwoestbaar zijn en allemaal nog functioneren, wilde men ze vervangen door kleinere en lichtere exemplaren.

19de-eeuwse schakelkastje. Tekening Bart Wessels.

Amsterdamse School schakelkastje. Tekening Bart Wessels.

Kabelkast in Amsterdamse School-stijl. Tekening Bart Wessels.

Van de op straat staande kabel- en splitskasten bestaan nu nog zeven verschillende typen, vier in Amsterdamse-School-stijl en drie typen die neoclassicistisch zijn vormgegeven, met een basement als voet en als bekroning een tympaantje. Aan de gevels zijn vier verschillende soorten schakelkastjes te onderscheiden. In totaal vond Wessels nog 60 historische kabelkasten, bijna 300 historische schakelkastjes en 500 historische ophangpunten voor de straatverlichting die met behulp van spandraden aan gevels is bevestigd. Al deze verschillende typen heeft hij opgemeten, uitgetekend en gelocaliseerd. Van sommige schakelkastjes zijn nog maar enkele exemplaren in de binnenstad te vinden en van drie typen kabelkasten uit ca. 1900 bestaat nog maar één exemplaar.

In de Jordaan zijn de meeste oude schakelkastjes inmiddels verdwenen, maar naar aanleiding van de inventarisatie van Wessels is het vervangingsproject door de gemeentelijke dienst IVV momenteel stilgelegd. In samenwerking met het Bureau Monumenten en Archeologie wil men nu eerst bekijken welke randapparatuur zoals bijvoorbeeld schakelkasten vanwege hun historische karakter en/of vormgeving bescherming verdient. Naast historische lantaarns, zullen ook kabel- en schakelkasten worden opgenomen in het ‘beheerplan openbare verlichting’. Dat is een mooi resultaat.

Juliet Oldenburger

(Uit: Binnenstad 213, oktober 2005)

[Brief over kabelkasten inclusief inventarisatie] (PDF-bestand)