Amsterdamse gevelstenen

Gevelsteen met driemaster, Haarlemmerdijk 172

Vóór restauratie	Na restauratie

Op het eerste gezicht leek het een gewone gevelsteen geflankeerd door twee rechthoekige jaartalstenen 1698 en 1889, de driemaster die de pui van het 19de-eeuwse pand Haarlemmerdijk 172 sierde. Uit het type cijfers van de jaartallen bleek duidelijk dat de jaartalstenen in 1889 vervaardigd waren, maar het dichtgeschilderde en afbladderende reliëf van de gevelsteen maakte een oude en originele indruk.

Bij het schoonmaken in oktober 2003 kwam Jan Hilbers echter voor een paar verrassingen te staan. Ten eerste bleek het materiaal van de drie stenen niet het gebruikelijke (Bentheimer) zandsteen te zijn, maar het zachtere kalksteen. Het was de eerste keer dat Hilbers dit voor gevelstenen ongebruikelijke materiaal in Amsterdam aantrof. Ten tweede kwamen er bij het verwijderen van de dikke verflagen op de achtergrond duidelijke wolken in relief tevoorschijn. Ook dit is zeer ongebruikelijk: doorgaans is het fond van gevelstenen, de achtergrond, vlak gehouden. De derde verrassing was de wijze waarop het tuigage was verbeeld. Al het touwwerk was minutieus ingekrast in de achtergrond. Meestal worden op gevelstenen met zeilschepen van het touwwerk alleen de touwladders aan weerszijden van de masten weergegeven. Zeer waarschijnlijk heeft het zachtere kalksteen de steenhouwer op dit idee gebracht.

Het schip op de gevelsteen is een type uit het midden van de 18de eeuw, een bewapend driemast-koopvaardijschip waarvan de voorste twee masten ‘vierkant getuigd’ zijn en de achterste, de bezaansmast, van een bezaan en een gaffeltopzeil is voorzien.

Gezien het materiaal en de wolken in reliëf vermoeden we dat de gevelsteen in 1889 gehakt is, wellicht naar een ouder origineel, dat bij de verbouwing van het pand in dat jaar om ons onbekende redenen niet gehandhaafd kon worden.

In Laymuien 1649, Palmgracht 50

Vóór restauratie	Na restauratie

Toen Jan Hilbers in september 1993 de sterk aangetaste gevelsteen IN LAYMUIEN, Palmgracht 50, zorgvuldig herstelde en weer ‘leesbaar’ maakte kon de VVAG niet vermoeden hoe uniek de voorstelling was. Het dorpsgezicht met het dominerende kerkgebouw, de omringende huisjes, de brug en de vaart met bootjes, was namelijk het eerste en tot nu toe het enig bekende gezicht op de westzijde van de dorpskerk met zijn vrijstaande toren. De kerk op de gevelsteen is een laatgotische kerk van het Haagse hallenkerktype met een oudere Romaanse toren. Dit kerkgebouw verving in 1555 een ouder gebouw, echter met behoud van de toren. Omstreeks 1800 werden deze kerk en toren gesloopt en vervangen door het huidige kerkgebouw.

Daar er van de oude kerk slechts afbeeldingen van de noordoost-, de zuid-, de zuidwest- en de noordkant bekend zijn, was de voorstelling op de gevelsteen, zeker na de restauratie, een grote verrassing voor de stichting Oud Leimuiden-Rijnsaterwoude. In Tijdinghen, het kwartaalblad van de stichting, verscheen dan ook in juli 2005 een uitvoerig verhaal van het bestuurslid Trix van Puffelen.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 215, februari 2006)