Rijksdienst in de greep van Modernisten

Rijksdienst wil moderne Haringpakkerstoren

Stadsherstel hoopt in 2008 te kunnen beginnen met de herbouw van de Haringpakkerstoren. In het jaarverslag van Stadsherstel wordt melding gemaakt van het feit dat de Rijksdienst voor de Monumentenzorg op eigen initiatief en zonder Stadsherstel daarvan op de hoogte te stellen heeft geïntervenieerd in de lopende procedure. De Rijksdienst heeft aan het stadsdeel-Centrum laten weten dat zij betwijfelt of in de gewijzigde stedenbouwkundige situatie wel een toren gewenst is. En als dat onderzoek positief zou uitvallen, sprak zij zich uit voor een eigentijds vormgegeven toren.

De Haringpakkerstoren in de 18de eeuw (Atlas van Foucquet)

Zo gaat de Haringpakkerstoren zich straks manifesteren als afsluiting van de historische binnenstad. De Ibis-toren verdwijnt naar de achtergrond. (Tekening Paul van Well.)

De stand van zaken rond de herbouw van de toren is dat de Hoogte Effect Rapportage – uitgevoerd door het stadsdeel – heeft uitgewezen dat de toren een welkome stedenbouwkundige invulling is op de betreffende plek, onder meer ter markering van de oude binnenstad. Ook zijn inmiddels de welstandscriteria geformuleerd, op basis waarvan het uiteindelijk in te dienen bouwplan zal worden beoordeeld. Vooralsnog verloopt alles naar wens. Thans wordt door het stadsdeel gewerkt aan de noodzakelijke wijziging van het bestemmingsplan, waarna het bouwplan kan worden ingediend.

De brief van de Rijksdienst heeft de betrokkenen bij het stadsdeel echter de wenkbrauwen doen fronsen – niemand wil een nieuwbouwtoren van glas en staal. De ongevraagde interventie van de Rijksdienst is opmerkelijk omdat zij zich eigenlijk nooit met het beschermd stadsgezicht heeft bemoeid – ook al vloeit die bemoeienis voort uit de Monumentenwet. Nimmer hebben we iets van de Rijksdienst mogen vernemen als het ging om reclamewildgroei, steigerdoeken, ongewenste fietsbruggen en al helemaal niet als het ging om brutale nieuwbouw die geen rekening hield met de omgeving – toch de reden waarom het beschermd stadsgezicht in het leven is geroepen zou je zeggen. De Rijksdienst leek tot nu toe niet geïnteresseerd in het stadsgezicht en beperkte zich tot het individuele monument, zie bijvoorbeeld de kwestie Runstraat 4.
Maar de Rijksdienst wil kennelijk wél architectuurbeleid voeren. De Haringpakkerstoren dient in ‘eigentijdse vorm’ – lees: in glas en staal – te worden herbouwd, want dat is ‘eerlijker’. De uitspraak van de Rijksdienst komt voor ingewijden echter niet als een verrassing. In 2001 had de Rijksdienst vriend en vijand al verbaasd met haar uitspraak dat er geen bezwaar was tegen het plan van de UvA om op het Binnengasthuisterrein een eigentijds ‘landmark’ bestaande uit twee torens van 40 meter hoog op te richten. Dat paste volgens de Rijksdienst in de traditie van Hendrik de Keyser! Dat is natuurlijk een ouderwets en achterhaald standpunt, want rekening houden met ‘de context’ is weer helemaal in. Een herbouw in oude trant, zoals het geval is bij de Haringpakkerstoren, kan uit dat oogpunt ook als bijzonder eigentijds worden beschouwd. Bovendien staat er hier al een moderne toren, de gewraakte Ibis-toren. Dat was geen succes, want zelfs de architect zelf heeft toegegeven dat deze toren nooit gebouwd had mogen worden. Die eigentijdse toren wordt straks door de herbouw van de Haringpakkerstoren aan het zicht onttrokken, wat als een belangrijk voordeel van de herbouw van de Haringpakkerstoren mag worden beschouwd, zie de computertekening van Paul van Well.

Walther Schoonenberg

[Brief van de Rijksdienst] (21 juli 2006) (PDF-bestand)

(Uit: Binnenstad 223/224, oktober 2007)