Puristen willen drijvende woondoos behouden

In het Jaarverslag 2006 van de Commissie voor Welstand en Monumenten staat een interessant hoofdstukje over de woonbotenproblematiek onder een titel waar wij volledig achter kunnen staan: Water is Stedenbouw. Zo is het precies! Het stuk is geschreven door Jord den Hollander, als woonbootdeskundige aan de Welstandscommissie verbonden om vervangingen en verbouwingen van woonboten te beoordelen.

In de inleiding levert Den Hollander meteen forse kritiek op “de gemeentelijke overheid [die blijft] weigeren om het woonschip te zien als een beeldbepalend element in de stedelijke ruimte”. Het kan geen kwaad iets meer uit dit interessante stuk te citeren, dan horen we het ook eens van een ander: “Zolang de permanente aanwezigheid van woonschepen langs de kaden niet deel uitmaakt van een stedenbouwkundig plan, blijft het aanmodderen met de categorisering van individuele schepen en arken. Welstand voor woonschepen heeft vooral te maken met stedenbouw. Alle pogingen voor een verfijnde categorisering zullen uiteindelijk op niets uitlopen, als dat niet wordt erkend”. Ook de Vereniging staat al jaren op dat standpunt.
En dan is er de kwestie van het uitsterfbeleid van woonarken. Wil de Welstandscommissie dat daaraan wordt vastgehouden? Er lijkt immers sprake van een verschuiving in het denken daarover bij de commissie, nu steeds vaker vervangings- en verbouwingsplannen voor woonarken door de commissie worden goedgekeurd. De Sigaar op de Prinsengracht t.o. 151 is daarvan wel het meest ernstige voorbeeld. De Welstandscommissie lijkt ambivalent en kennelijk is er intern veel discussie over dit onderwerp. Terwijl Den Hollander eindigt met de terechte constatering dat woonschepen het oorspronkelijke karakter van het water minder aantasten dan arken, wordt een onthullend kijkje gegund in het denken van sommige leden van de Welstandscommissie – Den Hollander noemt ze “puristen”. Deze welstandsleden stellen dat de huidige regels leiden tot de vormgeving van schepen die helemaal geen schepen zijn. Een voorbeeld is de Prins en Brouwer op de hoek Brouwersgracht / Korte Prinsengracht. Dit gevaarte ziet eruit als een schip, maar is eigenlijk een woonark. De verhoudingen kloppen niet: de rechte scheepswanden verraden een groot woonvolume dat hier op deze gevoelige plek in het stadsgezicht is gerealiseerd (en waartegen onze Vereniging destijds bezwaar heeft gemaakt). Dit schip kan niet varen en is dus ook in dat opzicht geen schip. Het lijkt meer op een “wurgslang die een te groot varken heeft verzwolgen”. Welnu, de puristen vinden dat hier sprake is van een woonark in de camouflage van een woonschip. De ‘ontarking’ zou volgens hen leiden tot een “eenzijdige nostalgische Disneyficering van de Amsterdamse binnenstad” en “de retroboten zijn te vergelijken met de retroarchitectuur in sommige nieuwbouwwijken, de jaren-dertigwoning, het notarishuis, de boerderette”. Een schande inderdaad. Nee, dan is de kale drijvende woondoos een stuk eerlijker. Die laat tenminste zien dat er sprake is van gerealiseerd woonvolume.

Het lijkt ons dat er nog een andere oplossing mogelijk is dan de verdozing van de grachten. Niet alleen dienen de maximale maten waarbinnen het woonvolume moet blijven, te worden vastgelegd, ook bepaalde karakteristieken zoals de vorm van de bebouwing dient zich als schip te manifesteren. De Modernistische prietpraat over de Disneyficering van de binnenstad door de retroboot lijkt mij contraproductief en ongewenst. Het alternatief, namelijk het laten voortbestaan van drijvende woondozen in onze grachten, is mijns inziens een veel groter kwaad. Als de puristen geen retroboten willen, zouden zij de algehele opheffing van het wonen op het water moeten bepleiten, maar daar zijn ze kennelijk weer te laf voor.

Walther Schoonenberg

[Stadsdeel wil af van uitsterfbeleid woonarken]

(Uit: Binnenstad 223/224, oktober 2007)