Boekbespreking: Gevelstenen van Hans ’t Mannetje

Succes heeft achteraf doorgaans vele vaders, maar het vaderschap van de moderne gevelsteen komt onbetwistbaar toe aan Hans ’t Mannetje. Eigenhandig voegde hij aan het Amsterdamse gevelstenenbestand 62 nieuwe gevelstenen toe, zijn totale productie nadert de 200. Op het door hem geleide Restauratieatelier Uilenburg raakten daarnaast vele vakgenoten vertrouwd met de mogelijkheden van dit medium. Dankzij een gezamenlijk initiatief van de jonge Stichting Mnemoniek – opgericht ter verspreiding van kennis over de gevelsteen – en de Walburg Pers is de ontwikkeling van dit bijzondere kunstenaarschap nu uitvoerig gedocumenteerd.

Hans ’t Mannetjes eigen productiviteit kwam in kwantitatieve zin pas goed op gang toen hij zich na de sluiting van atelier Uilenburg volledig aan de gevelsteen ging wijden. Kwalitatief is de productie vanaf het begin van hoog niveau. Op de gedenksteen die in 1971 de voltooiing van het Claes Claeszhofje markeerde, volgden al snel andere ‘klassiekers’ zoals de vissenboom aan de Lindengracht en de met planken dichtgetimmerde Lastage. Met de jaren worden de stenen soberder, maar de eigen signatuur blijft onmiskenbaar. Een steen is bij hem nooit ‘een plaatje met een reliëfje’, maar échte sculptuur ingedikt tot het bas-reliëf van de gevelsteen. Even kenmerkend zijn de meerdere betekenislagen en de bijzondere voorwerpen waarmee ze worden verbeeld.
Voor de argeloze voorbijganger zijn deze betekenislagen vaak wat erg gecompliceerd, maar de liefhebber kan zich met dit boek voortaan prepareren op de gevelstenenwandeling. Als hij daar tenminste aan toe komt, want het fraaie fotowerk van ‘huisfotograaf’ Wim Ruigrok – helaas soms wat erg klein afgedrukt – maakt het haast overbodig om de straat op te gaan. ’t Mannetje zelf zorgde voor de iconografische beschrijvingen en geeft een aanzet voor de ‘grammatica’ of de leesbaarheid van de gevelsteen, Ina Wilbrink stelde samen met hem de biografische schets samen en gaat uitgebreider in op de achtergrond van een aantal stenen die in het oeuvre een bijzondere plaats innemen.

Gevelstenen van Hans ’t Mannetje is daarmee een boek dat zelf ook meerdere betekenislagen heeft. De voornaamste kanttekening die men erbij kan maken is dat al deze lagen zijn samengeperst in 128 pagina’s. Het valt te hopen dat Stichting Mnemoniek mettertijd voor een royale ‘update’ kan zorgen. Met grotere foto’s, met meer achtergrondinformatie en vooral met nog veel meer van die prachtstenen van Hans ’t Mannetje.

Jos Otten

Ina Wilbrink en Hans ’t Mannetje, fotografie Wim Ruigrok, Gevelstenen van Hans ’t Mannetje, Walburg Pers. € 19,95 – 128 pagina’s.

(Uit: Binnenstad 225, december 2007)