In memoriam Marcel Kneppers

In zijn geliefde Sint Nicolaaskerk vond op woensdag 31 oktober jl. de uitvaartmis plaats voor Marcel Kneppers. In de periode 1997-1999 werden de muurschilderingen en het decoratieve schilderwerk van deze kerk onder zijn leiding gerestaureerd. Door het openen van de dichtgemetselde vensters in de koepel kwamen de schilderingen van Jan Dunselman voor het eerst sinds 30 jaar weer goed in het zicht.

Marcel Kneppers op een rondleiding voor onze vereniging (rechts: Walther Schoonenberg)

Samen met zijn broers Jan en Sander gaf Marcel Kneppers leiding aan het bouw- en aannemingsbedrijf Kneppers, dat al vanaf 1920 in Amsterdam actief is. Het is een oud Amsterdams familiebedrijf dat zijn sporen in de stad heeft achtergelaten. De firma Kneppers heeft vele Amsterdamse monumenten gerestaureerd, van grachtenhuizen als Kalkmarkt 7, het Anne Frankhuis en het Huis Marseille tot kanjers als de Ronde Lutherse Kerk, de Krijtberg, de hierboven genoemde Sint Nicolaaskerk, het Rembrandthuis, de Sint Olofskapel en, recent nog, de Mozes en Aäronkerk.
Marcel Kneppers werd geboren op 9 juli 1946. Hij had een uitstekend kleurgevoel en volgde de vakopleiding voor meesterschilder aan de schildersschool Sint Lucas te Boxtel, toegespitst op restauratie. Zijn belangrijkste docent was Wim van Hooff, die bekendheid verwierf als schilder en kleurdeskundige van de Bossche School. Vanaf 1966 werkte Marcel bij het bedrijf van zijn vader. In 1980 richtte hij Kneppers Schildersbedrijf op. Met veel liefde en vakmanschap nam hij het schilderwerk voor zijn rekening. Dat is vandaag zichtbaar in menig gebouw. De natuurstenen gevel van het Huis Marseille bijvoorbeeld is niet geschilderd, maar er wel door een bepaald soort vrijwel kleurloze olie enorm op vooruit gegaan. Ook het fraaie achttiende-eeuwse stucwerk van de gang is onder zijn leiding hersteld.

Mozes en Aaronkerk	Weesperzijde

Marcel Kneppers gaf kleur aan de stad. De grote kennis die hij van zijn vak had, wilde hij ook delen met anderen. Zo zal menigeen zich de excursies herinneren die hij voor onze vereniging heeft geleid. Dan wees hij allereerst op de harmonie die tot stand moet komen tussen de kleuren van het houtwerk en die van de gevel. Kleur moet de architectuur ondersteunen, maar mag ook niet te nadrukkelijk aanwezig zijn.
Hij vertelde over historische verven: roetzwart en loodwit vormden de basis voor de dekkende lijnolieverven. Bentheimer bijvoorbeeld, dat gemaakt wordt van loodwit, roetzwart, oker en een puntje Engelsrood. Het kopergroen dat werd gebruikt vóór het midden van de zeventiende eeuw was een transparant oxidepigment, dat met loodwit gemengd moest worden om een dekkende kleur te krijgen. Dit is toegepast op de buitenzijde van de luiken van het Rembrandthuis. En dat je verf eigenlijk moet mengen op de steiger, zodat ook de lichtval van de desbetreffende locatie wordt meegewogen – iets wat tegenwoordig vrijwel niemand meer doet. Olieverf geeft een andere verkleuring dan moderne verfsystemen. Ook historische pigmenten zijn niet zomaar te vervangen door moderne: als bentheimer met het negentiende-eeuwse chromaatgeel in plaats van met oker wordt gemaakt, ontstaat er een soort citroengele bentheimer – die men overigens regelmatig tegenkomt. Of Engelsrood, een typisch zeventiende-eeuwse kleur, als men dat vervangt door cadmiumrood, wordt het te fel.
Aan de hand van een pand aan de Weesperzijde liet hij zien dat op diverse plaatsen in de stad de ‘verwitter’ heeft toegeslagen. De kleur bentheimer is oorspronkelijk een okerachtig grijs, genoemd naar bentheimer zandsteen, maar in de loop der jaren is het een algemeen fenomeen dat schilderwerk van deze kleur steeds lichter is geworden. Ook de Mozes- en Aäronkerk was tot voor kort helemaal witgekalkt, maar onlangs heeft de kerk zijn oude kleur weer teruggekregen. Aardig is ook dat deze kerk in verschillende bentheimer-tinten werd geschilderd, zodat de plasticiteit van de gevel wordt versterkt. Over het gebruik van bentheimer leerde hij ons dat de gootlijst doorgaans een tint donkerder geschilderd wordt dan de kleur van de kozijnen, omdat de lijst anders wegvalt tegen de lucht. De deuromlijsting wordt dan in dezelfde kleur meegenomen, om weer harmonie met de gootlijst te bewerkstelligen.
Kneppers was een groot voorstander van kleurenonderzoek. Zo streefde hij, naar voorbeeld van Turijn en Dordrecht, naar de tot standkoming van een Amsterdams kleurenpalet. Hierbij krijgt elke architectuurperiode een eigen kleurenscala, waarbij er tevens rekening mee wordt gehouden dat de kleuren van de verschillende perioden met elkaar moeten harmoniëren. Ook pleitte hij voor onderzoek naar het kleurgebruik van de vroege twintigste eeuw. “Nu zijn de kleuren van de Amsterdamse School-architectuur nog te achterhalen, over een paar jaar is het houtwerk vervangen of zijn de oorspronkelijke kleuren er allemaal afgebrand.” Anderzijds vond hij louter kleurenonderzoek niet zaligmakend. Daarvoor was hij te zeer een vakman: de aangetroffen kleuren zijn niet zonder meer toepasbaar, harmonie en kleurgevoel spelen ook een rol. Uiteindelijk moet de architectuur gaan spreken.

Walther Schoonenberg en Juliet Oldenburger