Wijziging Monumentenwet op komst

Naschrift: Holland op z’n smalst revisited

De wetswijziging (zie: Wijziging Monumentenwet op komst) zal vooral gevolgen hebben voor de gebouwde omgeving van vóór 1940, kortom de historische bebouwing waaruit twee-derde van de Amsterdamse binnenstad bestaat. De Minister meent – ongetwijfeld ingefluisterd door de voormalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg (thans RACM) – dat de inventarisatie en bescherming van de oude en jongere bouwkunst ‘voltooid’ is.

Hierover schreven de in het Amsterdam Overleg vertegenwoordigde organisaties, waaronder de VVAB, een brief aan de Tweede Kamer. Over de vraag of de monumentenbescherming van gebouwen van vóór 1940 inderdaad voltooid is, lezen we in deze brief het volgende:
“De premisse is dat het Nederlandse monumentenbestand van vóór 1940 voldoende representatief kan worden geacht. Die premisse is al hierom niet gerechtvaardigd omdat – geheel afgezien van de vraag of de inventaris ook ten aanzien van gebouwde monumenten, parken en kerkhoven wel volledig is (of zelfs maar ‘voldoende representatief’) – nog steeds met grote regelmaat nieuwe vondsten en ontdekkingen worden gedaan. Met name, maar zeker niet alleen, met betrekking tot hetgeen zich achter en onder de huidige exterieurs bevindt is nog veel onbekend. Bovendien achten wij het – kennelijke – uitgangspunt dat in een gemoderniseerde monumentenzorg slechts naar een representatief bestand hoeft te worden gestreefd niet zonder meer vanzelfsprekend. Een geëxpliciteerde argumentatie voor dit uitgangspunt wordt door de minister niet geboden, evenmin als een inzichtelijke uiteenzetting over de manier waarop tot de gestelde representativiteit is besloten, en over de maatstaven die bij de eindconclusies zijn gebruikt. De genoemde aanname is om al deze redenen dan ook onhoudbaar.”
Het is interessant dat de Raad van State de kritiek van de Amsterdamse erfgoedorganisaties geheel onderschrijft. Het hoogste rechtsorgaan van ons land adviseerde de Minister expliciet te maken welke criteria het Rijk hanteert om te bepalen of de Monumentenlijst compleet is of niet. Het heeft de Tweede Kamer er echter niet van weerhouden akkoord te gaan met de voorgestelde wetswijziging.
Het is nu aan de landelijke monumentenorganisaties om met de rijksoverheid een discussie aan te gaan over de toekomst van de monumentenzorg in ons land. Wat nu uit de steigers komt, lijkt niets minder dan de teloorgang van ’s Rijks monumentenzorg, met als gevolg dat de gemeenten de voormalige taak van het Rijk zullen moeten overnemen. In de praktijk zal dat weinig voorstellen, want de meeste gemeentebesturen willen vooral veel slopen en bouwen en missen de afstand om, wanneer er ook eigen belangen in het geding zijn, een objectieve afweging te maken. In 1873 schreef Victor de Stuers het beroemde artikel “Holland op z’n smalst”, waarin hij fulmineerde tegen de kortzichtigheid van de rijksoverheid ten aanzien van het gebouwde erfgoed. Nederland was in 1961 het laatste land in Europa dat een Monumentenwet kreeg. Binnenkort zal Nederland het eerste land in Europa zijn dat begonnen is zijn monumentenbescherming weer af te breken.

Holland op z’n smalst revisited.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 228/229, juni 2008)