'Vanwegebescherming' gesneuveld: gehele Rijksmonument is beschermd

Maar Rozenstraat 72 mag worden gesloopt

De Raad van State heeft op 3 september het beroep van onze Vereniging tegen de verleende sloopvergunning van het Van Houtenmonument Rozenstraat 72 gegrond verklaard. De Vereniging was naar de Raad van State gegaan omdat zij het niet eens was met de wijze waarop de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) omgaat met de Van Houtenpanden. Volgens RACM waren alleen de oude hergebruikte geveltoppen van deze in de jaren dertig gebouwde woonhuismonumenten beschermd, omdat alleen die gevelornamenten in de redengevende omschrijving worden genoemd. De Raad van State heeft daar echter een streep doorheen gehaald: het héle Rijksmonument is beschermd, ongeacht wat er in de redengevende omschrijving staat.

Rozenstraat 72

In dezelfde uitspraak verklaarde de Raad van State echter dat Rozenstraat 72 wel mag worden gesloopt. Er kunnen vraagtekens worden geplaatst bij de argumentatie daarvoor. Dit betekent dat de sloopvergunning rechtskracht heeft gekregen en onherroepelijk is geworden. De Vereniging is wel blij dat zij met de uitspraak van de Raad van State haar principiële gelijk heeft gehaald, namelijk dat het argument van de ‘Vanwegebescherming’, dat de Rijksdienst en de gemeente aanvoerden, niet geldig is. Dit is van groot belang voor alle andere Van Houtenpanden.

‘Van Houtenmonumenten’ zijn genoemd naar de heer E. van Houten, hoofdinspecteur bij het Gemeentelijk Bouw- en Woningtoezicht, die zich vóór 1940 beijverde voor het behoud en de herplaatsing van historische geveltoppen op aan het stadsbeeld aangepaste nieuwbouw. Het gaat om enkele honderden monumenten, vaak beeldbepalende en ambachtelijk gedetailleerde bouwwerken in het beschermd stadsgezicht, die een belangrijk hoofdstuk vormen in de vooroorlogse architectuurgeschiedenis van Amsterdam. De Van Houtenpanden hebben zich inmiddels gevoegd in het stadsbeeld. Bovendien is Rozenstraat 72 een beschermd Rijksmonument.

De Rijksdienst voor de Monumentenzorg, thans RACM, verdedigde het sloopplan met het argument dat Rozenstraat 72 een ‘vanwege-monument’ is: het pand zou alleen een Rijksmonument zijn vanwege de herplaatste top. Daarmee was sprake van een gevaarlijk precedent, want er zijn honderden Van Houtenmonumenten in de binnenstad en de Vanwege- bescherming zou dan in de praktijk geen enkele bescherming meer voor de gebouwen bieden. Onze vereniging staat echter op het standpunt dat de Van Houtenpanden als aangepaste nieuwbouw uit de jaren dertig een belangrijk hoofdstuk vormen in de hoofdstedelijke architectuurgeschiedenis. Ook voor de geschiedenis van de monumentenzorg zelf zijn ze van belang.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 230, september 2008)