Amsterdamse gevelstenen

Tweemaal Hudson in de Schreierstoren

Op 4 april 1609 vertrekt Henry Hudson met het pinasschip de Halve Maen, met 18 à 20 man aan boord, uit Amsterdam om in opdracht van de bewindhebbers van de Kamer Amsterdam van de Oost-Indische Compagnie, via het noordoosten, langs Nova Zembla en Spitsbergen, een route naar China en Japan te vinden.

Wegens strenge kou en zware ijsgang lukte dit Hudson niet, evenmin als zijn voorganger Willem Barentsz, die in 1596 ook niet verder kwam dan Spitsbergen. Hudson week uit naar het westen en op 30 mei passeerden ze de Faeröer- eilanden om een maand later bij Newfoundland de Amerikaanse kust te bereiken. Vanaf hier naar het zuiden afzakkend arriveerde de Halve Maen op 3 september 1609 in een grote baai bij een schiereiland, dat door de Indianen Manahatta genoemd werd. In deze baai mondde een goed bevaarbare rivier uit, die later de naam Hudsonrivier zou krijgen. Dicht bij deze landingsplaats zou ook de factorij Nieuw-Nederland worden gevestigd van waaruit handel met de Indianen in huiden en pelzen werd gedreven. Voordat in 1621 de West-Indische Compagnie werd opgericht waren in opdracht van Amsterdamse kooplieden in Nieuw- Nederland al enkele handelsposten gesticht, ter bescherming waarvan, aan de bovenloop van de Hudsonrivier, het fort Oranje was opgetrokken. In 1625 werd op Manahatta (Manhattan) bovendien het fort Nieuw-Amsterdam gebouwd waaromheen al snel een zich snel uitbreidende nederzetting ontstond.
In augustus 1664 – er woonden toen ruim 9000 Nederlanders – verscheen voor Nieuw- Amsterdam een Engels eskader onder bevel van de Hertog van York. De toenmalige gouverneur, generaal Pieter Stuyvesant (1592-1672), die wel begreep dat de Engelse overmacht te groot was, gaf de stad zonder slag of stoot over. Sindsdien heette Nieuw- Amsterdam New York.

Een van de vier gedenkstenen of -platen in de buitenmuur van de Schreierstoren betreft het vertrek op 4 april 1609 van Henry Hudson vanaf deze plek in de Amsterdamse haven. Het is een grote bronzen gedenkplaat met een uitvoerige tekst, het wapen van Amsterdam, het wapen van New York, een portret van een man met een grote kraag, en een zeilende driemaster waarachter een toren oprijst. In een artikel in het Maandblad Amstelodamum, 17de jg. (1930), pag. 100-102, ondertekend door d.B.V. (de Balbian Verster), wordt nogal mopperig over deze gedenkplaat gesproken. Er staat o.a. “De geschiedenis van deze Hollandsche ontdekking is op de gedenkplaat gebrekkig en anachronistisch samengevat”. De kop van Hudson is gefantaseerd want er bestaat geen portret van hem en de toren achter het schip lijkt sterk op de Zuiderkerkstoren die nog gebouwd moest worden toen de Halve Maen hiervandaan vertrok. Ook zegt de auteur van het artikel dat de datum van plaatsing van de gedenkplaat, die in de tekst wordt genoemd, niet klopt. Hij schrijft “De datum september 1927 is niet die van de plaatsing, want deze is veel later geschied, en dat zonder enige plechtigheid. Daardoor heeft het geval ook weinig ruchtbaarheid gekregen.”

Tekst van de gedenkplaat

From this ancient ‘tower of tears’ erected 1482 A.D. Henry Hudson set sail April 4th 1609 A.D. on the vessel ‘Half Moon’ on that voyage of discovery destined to bring him to the Harbour of New York and the Hudson River. This memorial erected September 1927 by the Greenwich Village Historical Society of New York City U.S.A.
Catherine Parker Clivette, founder. Samilla Jameson Heinzmann, sculptor.

Lees de tekst kritisch en vorm zelf een oordeel of De Balbian Verster gelijk had toen hij schreef : “De geschiedenis van deze Hollandsche ontdekking is op de gedenkplaat gebrekkig en anachronistisch saamgevat”.
In 1959 werd er nog een gedenkplaat aangebracht. Het was een kleinere bronzen plaquette met de volgende tekst. “Presented to the City of Amsterdam on the 350th anniversary of Henry Hudson’s voyage to North America. By the Port of New York authority. April 4, 1959.” Na deze summiere tekst volgen 15 namen van toen kennelijk belangrijke mannen, waarvan alleen de naam Nelson A. Rockefeller, Governor, State of New York, ons nu nog iets zegt.

Overigens, op de Admiraal de Ruyterweg bevindt zich in het portiek van nummer 66 een fraai tegeltableau met een voorstelling van de Halve Maen. Een omweg waard.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 233, maart 2009)