Notulen bijzondere ledenvergadering over de Noord/Zuidlijn, d.d. 25 juni 2009

Els Agtsteribbe opent de vergadering. Als eerste spreker kondigt zij Auke Bijlsma aan, lid van onze vereniging en van 1994 tot 2006 gemeenteraadslid voor PvdA. Hij is vanaf het begin bij de besluitvorming over de Noord/Zuidlijn betrokken geweest en heeft de discussie over dit onderwerp altijd kritisch gevolgd.

Auke Bijlsma achter het spreekgestoelte, het dagelijks bestuur van de vereniging achter de tafel

Wethouder Gerson houdt een korte speech voor onze ledenvergadering

Bijlsma vertelt dat toen de gemeenteraad in 1996 het besluit nam om de Noord/Zuidlijn aan te leggen, door deskundigen werd gezegd dat de kans dat er iets mis zou gaan heel klein zou zijn. Hij heeft toen de motie ingediend, die ertoe leidde dat de gemeente zich toch tegen risico’s volledig verzekerde.
Na ernstige verzakkingen van monumenten langs de Vijzelgracht vorig jaar zijn er twee commissies ingesteld: een door B & W en een door de Gemeenteraad. De ‘Commissie Veerman’ heeft verschillende alternatieven onderzocht: stoppen, alleen de Noordlijn afmaken en het hele traject afbouwen, wel of niet met overslaan van het station Vijzelgracht. Verder heeft de commissie gekeken naar de technische risico’s, de risicobeheersing en de organisatie en stelt zij voor om een reservering van 500 miljoen extra te maken voor het geval er zich calamiteiten voordoen.
In drie maanden tijd heeft de commissie een rapport uitgebracht, waarin geadviseerd werd om, onder een aantal nadere voorwaarden, met de aanleg door te gaan. Zo wordt bijvoorbeeld bepleit om indien er schade voor de bevolking ontstaat, deze snel en ruimhartig te vergoeden. De andere commissie, ingesteld door de gemeenteraad, zal een Raadsenquête houden, het zwaarste middel dat een gemeenteraad kan inzetten: het biedt de mogelijkheid om (voormalige) raadsleden onder ede te horen.

Secretaris Walther Schoonenberg geeft aan dat deze extra ledenvergadering plaatsvindt omdat er tijdens de vorige vergadering niet voldoende tijd was om aan dit onderwerp de aandacht te besteden die het verdient.
Het raadsadres dat onze vereniging samen met de Bond Heemschut en het Genootschap Amstelodamum in mei 2009 heeft geschreven, wijst naast de risico’s voor onze monumenten onder meer op mogelijke lange termijn-problemen voor de grondwaterstand van het zogenaamde ‘grouten’, het injecteren van de grond met cement om deze te ‘verrotsen’. Over de risiso’s is het commissierapport glashelder: deze zijn niet uit te sluiten, maar worden acceptabel geacht.
[Inleiding van Walther Schoonenberg]

Naar oordeel van het bestuur is het vanwege de deels nog onbekende risico’s voorlopig niet verantwoord om met de aanleg door te gaan. Naar aanleiding hiervan heeft de Vereniging bij de gemeente elf concrete vragen ingediend. De wethouder heeft beloofd dat deze beantwoord zullen worden.

Vragen uit de zaal:

- Gérard van Heusden vraagt welke vragen de Vereniging precies aan de wethouder heeft gesteld. De secretaris antwoord dat deze vragen onder meer handelen over de risico-analyse, over de risico’s van eventuele verzakkingen, de risico’s voor de paalfunderingen en over het feit dat de boor, eenmaal in de grond, niet meer gestopt zou kunnen worden.
[Vragen aan wethouder Gerson]

- Tevens wordt opgemerkt dat de kosten van de metroaanleg driemaal zo hoog zijn als van te voren ingeschat. Voor de gemeente Amsterdam zijn de kosten echter vijftig maal zo hoog als aanvankelijk ingeschat. Deze zouden oorspronkelijk voor 95% voor kosten van het Rijk komen. Bijlsma antwoordt dat de Noord/Zuidlijn eigenlijk het enige grote Rijksproject in deze regio is. Hij vindt dan ook dat de Rijksoverheid Amsterdam tegemoet zou moeten komen. Amsterdam heeft echter aangegeven dat het de subsidiebeschikking aanvaardt. Achteraf is dat misschien onverstandig geweest.
Aanvankelijk waren er drie punten waarover Auke Bijlsma twijfelde: is het nu echt nodig om de nieuwe metrolijn aan te leggen en kan met ‘light-rail’ niet hetzelfde resultaat worden bereikt? Er zijn echter diverse onderzoeken gedaan waaruit bleek dat als de stad een verschuiving naar meer openbaar vervoer wil maken, dat niet alleen met trams kan worden gerealiseerd. Op andere punten was Bijlsma echter niet direct overtuigd. De bedragen waren zijn inziens te laag ingeschat en de financiële risico’s vond hij aanvankelijk te hoog. Herman Pinkse stelt voor om discussie te beperken tot de monumenten en niet over financiën te praten.

- Eén van de leden merkt op dat de vraag waar het uiteindelijk om draait is dat er beter inzicht komt in de risico’s. Wat zijn precies de risico’s en zijn die acceptabel? De secretaris antwoordt dat dat ook precies een van de vragen is die de VVAB heeft gesteld.

- Fred Schoen vraagt waarom de Commissie Veerman slechts naar een beperkt aantal alternatieven onderzoek heeft gedaan en bijvoorbeeld niet naar een tracéverandering of het alternatief om ondergronds een sneltram onder de Leidsegracht te laten rijden. Auke Bijlsma antwoordt dat er oorspronkelijk allerlei alternatieven waren, maar dat destijds voor dit tracé is gekozen. In dit stadium is het niet mogelijk om de hele procedure als het ware weer over te doen.

- Iemand uit de zaal heeft een vraag over het boren. De secretaris antwoordt dat het er niet om gaat dat de boor niet te stoppen is, maar dat het risicovol is om de boor te stoppen. Hij meent dat de kern van de vraag over de boor niet is of deze wel of niet gestopt kan worden, maar of er geen criteria opgesteld zouden moeten worden wanneer de boor gestopt moet worden als er schade aan monumenten ontstaat.
Tevens sluit hij zich aan bij Herman Pinkse: wij zouden het vanavond vooral over de risico’s voor de monumenten moeten hebben. In het rapport van Commissie Veerman ligt grote nadruk op verbetering van de organisatie. Dit is zeker van belang om de risico’s voor de monumenten te beperken, maar onze eerste belangstelling gaat uit naar het behoud van de monumenten.

- Na een korte pauze leest Wolbert Vroom, bestuurslid van de Vereniging, een ingezonden brief voor van Oscar Hefting, het lid dat het onderwerp van de Noord/Zuidlijn in de vorige ledenvergadering naar voren heeft gebracht, maar helaas vanavond niet aanwezig kan zijn. Hij geeft aan dat het rapport-Veerman nauwelijks aandacht besteedt aan de risico’s van de metroaanleg en vindt het onverantwoord om door te gaan zonder dat de geheime risico- analyse openbaar gemaakt is.

Wethouder Gerson, sinds 1 april wethouder voor zowel Monumentenzorg als van Verkeer en vervoer, geeft aan dat de opmerkingen gemaakt over de organisatie zijn inziens terecht zijn, met name als je bekijkt waar het is misgegaan. Het gebruik van damwanden is op zich namelijk geen revolutionaire techniek, maar er is onvoldoende toezicht gehouden. Een belangrijkere vraag is volgens hem of het verantwoord is om onder de stad door te boren. Die discussie is nog helemaal niet gevoerd, maar wat hem betreft kan deze gewoon in het openbaar gevoerd worden. Hij wijst erop dat er geen geheime rapporten zijn; alle risicoanalyses zijn openbaar. De onderverdeling van de risico-analyse is echter niet openbaar, omdat deze voor de aannemers geheim moet blijven, anders zouden ze daar op in kunnen spelen.
De uitkomst van het rapport van de Commissie Veerman is dat het technisch verantwoord is om te gaan boren. Het rapport zegt echter ook: het is niet 100 % zeker dat er geen risico’s zijn. “Als u dat wilt, dan moet u tegen het project stemmen. Ik ga u geen 100% zekerheid beloven. Zorg dat je de risico’s eerst benoemd en dan beheerst. Als je al die risico’s bij elkaar optelt en je er de meest ongunstige berekeningen op loslaat, dan is de gemeente te voorzichtig. Als je 95% zekerheid wil hebben, zegt het rapport Veerman, reserveer dan 500 miljoen extra. 400 miljoen was al gereserveerd, nu is er 500 miljoen bijgekomen om risico’s te dekken.”

Discussie

Roel Beugeling stelt voor om de discussie, zoals Herman Pinkse eerder aangaf, te beperken tot onze zorg voor de monumenten langs het Noord/Zuidlijn-traject. De meerderheid van de aanwezigen is hier vóór.

- Een lid geeft aan dat de materie zo complex is, voor welke deskundige ook, dat het blijft alsof je in een glazen bol kijkt. Er zijn veel te veel risico’s voor de monumenten en omdat er nu niet voldoende ervaring is met de toegepaste technieken, lijkt het het verstandigste is om het hele project tenminste tien jaar uit te stellen. Applaus.

- Fred Schoen vraagt hoe noodzakelijk het nu eigenlijk is om de Noord/Zuidlijn aan te leggen zoals die nu getekend is. Mensen uit Amsterdam-Noord hebben er straks veel plezier van, maar wie zijn die mensen uit Noord eigenlijk en waar willen die naartoe? Naar het centrum, denkt hij, en niet naar de Zuid-as. In het centrum zijn echter al verschillende metrohaltes: Centraal Station, Waterlooplein en Nieuwmarkt. Het is ook mogelijk de Noord/Zuidlijn via een alternatieve route aan te leggen, die niet door het centrum gaat. Dit valt misschien buiten de orde van de discussie, maar waarom zou niet de ringlijn afgebouwd kunnen worden?

- Gérard van Heusden geeft aan dat de bouw van het metrostation onder het Centraal Station, dat nu bijna af is, helemaal goed is verlopen. Dat mag ook wel eens worden opgemerkt. Hetzelfde geldt voor de stations onder de Ferdinand Bolstraat en het Europaplein.

- Victor van Lamoen, secretaris van de vereniging De Bovengrondse en kersvers lid van onze vereniging, wijst erop dat het risico-rapport, zoals de wethouder aangaf, tot op heden niet openbaar is. En groot aantal risico’s, zoals dat van het boren in de tweede zandlaag, wordt bovendien onbesproken gelaten. Hij is van mening dat als er geen keiharde zekerheden komen, de vereniging zich tegen verdere aanleg moet uitspreken.

- Iemand uit de zaal merkt op dat hij de indruk krijgt dat het bestuur een ander standpunt heeft dan de leden en niet met de leden mee wil gaan. Ook geeft hij aan dat de wethouder een andere verantwoordelijkheid heeft dan wij als leden: wij hebben de bescherming van de binnenstad in onze doelstelling staan. Hij vindt dat de vereniging een principiële keuze moet maken.
De secretaris geeft aan dat hij het betreurt dat er nu een tegenstelling wordt gecreëerd tussen bestuur en leden. Eerder heeft hij duidelijk gemaakt dat het bestuur het onverantwoord acht om met de aanleg door te gaan als niet aan een aantal strikte voorwaarden is voldaan. Herman Pinkse maakt bezwaar tegen de inmenging van mening van De Bovengrondse in onze vereniging. Hij wijst erop dat dit twee verenigingen zijn met verschillende doelstellingen. De Bovengrondse heeft alle recht om de aanleg op alle punten kritisch te volgen, maar onze vereniging heeft een ander belang. Hij sluit zich aan bij de secretaris: de risico’s moeten in kaart gebracht worden. Misschien is het zelfs mogelijk om uit te zoeken welke monumenten het meeste gevaar lopen. De aanwezigheid van de voorziening van 900 miljoen is zijn inziens een randvoorwaarde. Fred Schoen brengt hier tegenin dat de VVAB echter niet alleen een vereniging is voor het behoud van monumenten, maar ook voor een leefbare binnenstad.

- Een ander lid geeft aan dat je een eenvoudige rekensom voor de risico’s kunt maken: De voorziening bedraagt bijna een miljard euro. Als je uitgaat van een bedrag van € 1000 per kubieke meter voor het herstel van monumenten, heb je dan een voorziening voor 1 miljoen kubieke meter aan monumenten. “Weet u hoeveel dat is? Eén oever van de hele Prinsengracht”.

- Er wordt een voorstel gedaan om de inpasse tussen zaal en bestuur op te lossen. De zaal wil graag weten welke risico’s er precies zijn, het bestuur wil dat eigenlijk ook, maar anderzijds moet er vanavond een beslissing worden genomen. Het voorstel is dat er niet wordt geboord, tenzij wij volledig inzicht krijgen in de risico’s, we daardoor overtuigd worden en dan alsnog ons fiat aan het project kunnen geven. De meest essentiële vraag is echter wie de risico’s gaat beoordelen. Dat zou een extern bureau moeten doen.

- Walther Schoonenberg geeft het voorstel van het bestuur weer: De ledenvergadering besluit dat het niet verantwoord is om met de aanleg van de Noord/Zuidlijn door te gaan, als niet duidelijk is 1. wat de risico’s zijn, 2. welke maatregelen er worden genomen om deze risico’s te beheersen en 3. er een professionele organisatie bestaat om toezicht uit te oefenen. Het eerste deel van het voorstel van Oscar Hefting is daarmee zijns inziens gedekt. Het bestuursvoorstel is in zekere zin nog verstrekkender: de organisatie is van groot belang om de risico’s te beperken. Het tweede deel van Oscar Hefting had betrekking op de Unesco- aanwijzing. Het bestuur wil echter de Unesco-aanwijzing niet in gevaar brengen, dus dat deelvoorstel wordt niet overgenomen.
Iemand uit de zaal is het niet helemaal eens met de secretaris. “De gemeente heeft een databank vol met risico’s. Een aantal van die risico’s is ‘belabeld’, daar hangen prijskaartjes aan, maar er zijn ook een behoorlijk aantal risico’s dat niet belabeld is.”

-Auke Bijlsma wijst op het aanbod van wethouder Gerzon om de rapporten in te zien en een gesprek met deskundigen aan te gaan. Ook geeft hij aan dat de 900 miljoen een reservering is voor het geval de gemeente ergens voor op moet draaien, de eigen aansprakelijkheid. De aannemers zijn echter ook aansprakelijk voor de fouten die zij maken.
Victor van Lamoen benadrukt dat er meer duidelijkheid moet komen over de deels nog niet in kaart gebrachte risico’s van het boren. Daarnaast zou niet de gemeente, maar een onafhankelijk bureau deze risico-analyse moeten maken. Als de Vereniging dit niet kan betalen, zouden we dit aan de gemeente moeten voorstellen.

- Voorzitter Els Agtsteribbe vat samen dat voordat wij instemmen met de voortgang van het project de zaak eerst duidelijker in kaart moet worden gebracht; dat de risico’s geminimaliseerd dienen te worden en dat de discussie met de leden zal worden voortgezet. Herman Pinkse wil hierbij graag aantekenen dat de vereniging een beter inzicht in de risico- analyse zou moeten krijgen. Het financiële plaatje daarbij hoeft de VVAB echter niet te weten; met weglating van de cijfers zouden wij het geheime rapport misschien wel mogen inzien. Een van de leden brengt naar voren dat wij überhaupt niet naar de bedragen zouden moeten kijken, maar ervoor moeten pleiten dat elke schade aan monumenten moet worden hersteld; hoeveel dat kost is niet van belang, of dat nu 900 miljoen of 900 miljard gaat. Walther Schoonenberg is het daarmee eens: de gemeente zou moeten beloven dat elk pand dat schade lijdt, hersteld moet worden.
Bestuurslid Sebastiaan Levelt memoreert voor de duidelijkheid nog eens dat het standpunt van het bestuur is: ‘Nee, tenzij’. Op dit moment is er nog een onbekend en daardoor ook nog onverantwoord risico voor de binnenstad. Het ‘tenzij’ is er juist op gericht om de discussie met de gemeente aan te gaan over het deel dat nog onbekend is, zodat hierover nadere toezeggingen kunnen worden gedaan. Deze nadere toezeggingen moeten we nog afwachten. De secretaris concludeert dat het niet verantwoord is met de metroaanleg door te gaan als niet duidelijk is wat de risico’s zijn, welke maatregelen genomen worden om deze risico’s te beheersen en er geen professionele organisatie bestaat om toezicht uit te oefenen. Hierover wordt gestemd; de meerderheid van de aanwezigen is vóór en aldus wordt besloten.

De notulen van deze bijzondere ledenvergadering werden gemaakt aan de hand van een geluidsband. Op deze geluidsopname waren sommige sprekers helaas echter moeilijk te verstaan.

(Uit: Binnenstad 236, oktober 2009)

[Verder afbouwen Noord/Zuidlijn op dit moment niet verantwoord] (Binnenstad 235)
[Inleiding van Walther Schoonenberg] (Binnenstad 235)
[Bijzondere ledenvergadering over de Noord/Zuidlijn] (Binnenstad 234)