Boekbespreking

Christoffel van Brants en zijn hofje

Het is opvallend dat wij van hofjes eigenlijk vrijwel alles weten; over dit onderwerp is veel gepubliceerd. Het merendeel van die uitgaven is echter enigszins saai, om niet te zeggen gortdroog, en vaak slecht uitgegeven met veel te kleine foto’s. Ter gelegenheid van het 275-jarig bestaan van het Van Brants Rus Hofje schreef Harry Donga, voorzitter van het huidige College van Regenten, vorig jaar echter een prachtige monografie over de Amsterdamse lutherse koopman Christoffel van Brants (1664-1732) en zijn hofje uit 1732/1733. Deze kloeke uitgave vormt een uitzondering op de regel.

Christoffel van Brants had zijn kapitaal verdiend met de handel op Rusland. Hij was bevriend geraakt met Peter de Grote, trad vanaf 1717 op als diens ambassadeur en werd vanwege zijn vele verdiensten zelfs in de Russische adelstand verheven. Tijdens zijn tweede bezoek aan Holland logeerde de tsaar bij Van Brants thuis, op Keizersracht 317, dat nog steeds overeind staat en deels nog uit 1712-1713 dateert, en op diens buitenverblijf Petersburg aan de Vecht.
De kapitaalkrachtige Van Brants is ongehuwd gebleven – anders had hij waarschijnlijk geen hofje gesticht. Aan het eind van zijn leven heeft hij maar liefst ƒ 300.000 opzij gezet om naar ontwerp van Daniël Marot aan de Nieuwe Keizersgracht een hofje voor ‘behoeftige’ vrouwen en weduwen te laten bouwen. Op 5 november 1732 kwam hij te overlijden, maar zelf heeft hij op 20 mei 1732 nog de eerste steen gelegd. In 1733 kon het Van Brants Rus Hofje, gelegen aan Nieuwe Keizersgracht 28-44, in gebruik worden genomen.
De biografie van Christoffel van Brants belicht diens betekenis in de ontwikkeling van de handelsbetrekkingen tussen Holland en Rusland. Het tweede deel van het boek beschrijft de bouwgeschiedenis van het hofje, de regenten, de reglementen, de kunstschatten, de ‘bewoonders’ en het personeel. Zo’n geschiedenis begint meestal met een testament, maar de auteur heeft het hele archief uitgebreid uitgeplozen.

Het Van Brants Rus Hofje is niet toegankelijk, maar kent wel een museumwoning, die intact is gebleven, en een uitzonderlijk gave regentenkamer met antiek meubilair en allerlei schilderijen, waaronder een portret van de stichter, die zo zijn best heeft gedaan om het hofje tot een succes te maken.

Het is lang geleden dat over een hofje zo’n interessante studie is verschenen. Het boek is goed gedocumenteerd, rijkelijk voorzien van literatuurverwijzingen en bovendien van een register. De auteur van dit stukje zal vanavond een kaarsje branden voor de stichter, die het 275 jaar na dato nog steeds voor elkaar krijgt om de jeugdige bewoners in vrede met elkaar te laten wonen in zo’n monumentale omgeving. Hofjes laten zien – vandaar misschien wel het succes – dat dit ook kan in een zo’n woelige wereld als de onze.

Hans Tulleners

Harry Donga, Christoffel van Brants en zijn hofje, Hilversum (uitgeverij Verloren) 2008; 186 pagina’s. Prijs: € 19,00.

(Uit: Binnenstad 237, december 2009)