Wat gebeurt er toch allemaal in de Oude Kerk?

De VVAB maakt zich zorgen over de plannen die de Stichting de Oude Kerk ontwikkelt om het kerkgebouw tot een ‘kunsthal’ te transformeren. In Binnenstad 254-255 spraken wij al over een uitgelekt masterplan waaruit o.m. naar voren kwam dat er historische meubilair uit de kerk zou moeten verdwijnen.

De Stichting haastte zich toen te zeggen dat het plan nog maar een concept was en verzekerde ons dat er geen meubilair zou worden verwijderd. We zouden worden geïnformeerd over de benodigde ingrepen.

Oudekerksplein 17

Het exterieur van Oudekerksplein 17, gerestaureerd in 1979 onder begeleiding van Bureau Monumentenzorg. (foto Walther Schoonenberg) Plattegrond met in rood de gesloopte muren, in blauw de nieuw gebouwde muur die zonder vergunning is gebouwd om een winkelruimte af te scheiden.

In het licht hiervan constateerden wij met verbazing dat er sloop- en bouwwerkzaamheden plaatsvonden in de woning rechts van de toren, Oudekerksplein 17. Het was ons niet bekend dat er een vergunning was verleend om de inwendige muren te vervangen voor nieuwe op een andere plaats gebouwde scheidingswanden. Op 22 mei 2013 verzocht de VVAB stadsdeel Centrum om handhavend op te treden. In een brief van 12 juni schreef het stadsdeel dat het de werkzaamheden niet stopzet omdat er geen overtredingen zijn begaan die gehandhaafd moeten worden. De VVAB heeft hier op 24 juli formeel bezwaar tegen aangetekend.

In de reactie van het stadsdeel op ons verzoek tot een bouwstop wordt het volgende gesteld:

  • De sloop van de inwendige muren is gebeurd in overleg met Bureau Monumenten & Archeologie (BMA). De monumentenadviseur heeft aangegeven dat de wanden niet oud zijn en niet in de historische structuur staan.
  • De inspecteur Bouwtoezicht heeft ter plaatse gekeken en geconstateerd dat de werkzaamheden die plaatsvinden niet vergunningplichtig zijn.

Het stadsdeel oordeelde daarom dat er op dit moment geen reden is om handhavend op te treden. Het stadsdeel liet tevens weten dat BMA positief staat tegenover de plannen die de Stichting de Oude Kerk heeft met de kerkgebouw en zich intensief op de hoogte stelt van de verdere uitwerking hiervan. De betrokken medewerkers van het stadsdeel en BMA zitten, volgens de brief, regelmatig met de Stichting rond de tafel om plannen betreffende de Oude Kerk door te spreken. Hierbij wordt, schrijft het stadsdeel, alle zorgvuldigheid in acht genomen.

Opmetingstekening van Justus Vingboons / Nicolaas Listingh uit 1863/1711. Links, tussen de toren en de doopkapel, is de aanbouw Oudekerksplein 17 te zien, inclusief de inwendige indeling.

De VVAB is het echter niet eens met het oordeel van het stadsdeel dat de werkzaamheden niet vergunningplichtig zouden zijn. De gesloopte wanden waren weliswaar niet oud, maar ze stonden wel in de historische structuur. De muren zijn namelijk bij de restauratie in 1978 herbouwd op basis van de belangrijke historische opmetingstekening van Vingboons/Listingh uit 1683-1711. Volgens de richtlijnen, die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met o.a. de Federatie Grote Monumentengemeenten (waaronder Amsterdam) heeft opgesteld, is de sloop van de muren van een rijksmonument die tijdens een restauratie zijn opgetrokken om de oorspronkelijke structuur te herstellen vergunningplichtig. Daarbij doet het er niet toe of de wanden oud zijn of niet; het gaat in dit geval namelijk niet om de materiële substantie (de bakstenen), maar om de structuur of indeling van het monument. Het Rijk wil begrijpelijkerwijze liever niet dat restauraties die met gemeenschapsgeld zijn uitgevoerd ongedaan worden gemaakt.

Alsnog bouwstop voor de Oude Kerk

In een ongedateerde brief heeft het stadsdeel de Stichting de Oude Kerk in juni alsnog een bouwstop opgelegd in verband met de bouwwerkzaamheden in Oudekerksplein 17. De reden hiervoor was dat de Stichting (wederom) zonder vergunning een nieuwe brandwerende muur had opgetrokken om op de begane grond een winkelruimte af te scheiden, waar een filiaal van chocolaterie Puccini moet komen. Het bouwen van brandwerende muren is vergunningplichtig. Omdat de werkzaamheden al vrijwel klaar waren, werd de Stichting in hetzelfde schrijven echter ook in de gelegenheid gesteld om een legaliseringsvergunning in te dienen en een vooruitakkoord aan te vragen. Eigenlijk gaat het hier meer om een achteraf- dan om een vooruitakkoord.

Tijdens een vergunningstraject maakt de eigenaar zijn sloop- of bouwplannen openbaar en wordt aan het stadsdeel én aan burgers gelegenheid geboden om deze plannen te beoordelen en af te wegen. Sinds enkele jaren is de (uiteindelijke) beoordelingsbevoegdheid over rijksmonumenten overgeheveld van het Rijk naar de gemeenten, die vaak – zoals ook in dit geval – de belangen van het monument tegen andere belangen afwegen. Zo wordt de Oude Kerk beschouwd als een ‘sleutelproject’ van het gemeentelijk Project 1012. Door vooraf te bepalen dat de werkzaamheden niet vergunningplichtig zijn en deze zonder enig overleg uit te voeren, wordt aan andere belanghebbenden als onze vereniging het recht onthouden hun licht over de plannen te laten schijnen. De nieuwe vergunningswet (WABO) bestaat nog niet zo heel lang en het is niet voor het eerst dat hierbij iets fout gaat. De VVAB is bang dat dit voorval precedentwerking heeft.
Voor onze vereniging is het bovendien onvoorstelbaar dat BMA c.q. stadsdeel Centrum de vigerende voorschriften voor dergelijke sloop- en bouwwerkzaamheden niet kent of blijkbaar oogluikend toestaat en aan de planvorming meewerkt, terwijl de Oude Kerk de belangrijkste kerk is van de stad en zij toch geacht worden te weten dat de huidige plannen voor de Oude Kerk door monumentenorganisaties en door de kerkgemeente met argusogen gevolgd worden.

De Stichting de Oude Kerk liet in een reactie op de bouwstop op haar website weten dat de kerk al achthonderd jaar een ‘spraakmakend’ gebouw is, waarover de ‘meningen rondom aard en bestemming’ uiteen lopen. ‘Verwacht wordt dat de bouwwerkzaamheden snel verdere doorgang kunnen vinden aangezien er van een schending van het monument geen sprake is’, waar zij vervolgens nog aan toevoegt dat er met monumentenorganisaties als het Amsterdam Overleg en de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad ‘regelmatig in openheid over de plannen gesproken’ zou zijn. In werkelijkheid is er slechts zeer globaal medegedeeld welke plannen de Stichting met het kerkgebouw heeft.

Kunsthal

Oudekerksplein met de zojuist opnieuw aangebrachte bestrating. (foto Wim Ruigrok) De impressie van designbureau AFARAI voor de nieuwe ingang geeft precies weer wat de Stichting De Oude Kerk met haar plannen beoogt.

De VVAB heeft zich nooit tegen Project 1012 uitgesproken. Integendeel, de vereniging is blij met het feit dat de prostitutie rond de Oude Kerk wordt teruggedrongen en dat de bestrating rond de kerk is opgeknapt. Dankzij de vereniging zijn de gele IJsselsteentjes grotendeels behouden gebleven. Ook de keuze om de bezoekersingang, mits terughoudend vormgegeven, te verplaatsen naar de toren juicht zij toe, omdat het gebouw dan gemakkelijker te vinden zal zijn. Al deze zaken zullen bijdragen aan het besef dat niet de Nieuwe, maar de Oude Kerk de belangrijkste kerk is van onze stad, die alleen al vanwege haar architectuur de moeite waard is om te bezoeken. Herbestemming tot een kunsthal brengt grote risico’s met zich mee. De impressie van de nieuwe toreningang laat in één beeld zien wat het wensbeeld van de Stichting is. Samen met het stadhuis op de Dam en de Portugese synagoge behoort de Oude Kerk tot de drie belangrijkste monumenten van onze stad. Het bijzondere karakter van de Oude Kerk als een in gebruik zijnde kerk vraagt om een benadering met respect voor de hoge monumentale waarden die hier in het geding zijn.

In haar eerdere brief d.d. 22 mei heeft de VVAB daarom haar verontrusting uitgesproken over de plannen die de Stichting momenteel ontwikkelt om het kerkgebouw tot een ‘kunsthal van alure’ om te vormen, terwijl uit de exploitatieoverzichten blijkt dat daar uit financieel oogpunt geen enkele noodzaak toe bestaat. De VVAB heeft het stadsdeel in die brief gevraagd om geen deelplannen in behandeling te nemen, maar alleen een plan voor de gehele Oude Kerk, inclusief bijgebouwen. Alleen in de context van een totaalplan voor de exploitatie op de langere termijn van dit kostbare gebouw kan worden beoordeeld of deelingrepen noodzakelijk zijn. Dit plan dient met alle belanghebbenden zoals de VVAB en de kerkgemeente te worden besproken. De Stichting kan bij de plannen voor de toreningang alsnog laten zien dat zij daartoe bereid is. We gaan ervan uit dat daarvoor een vergunning wordt aangevraagd en de plannen dus ter visie komen te liggen voordat ze worden uitgevoerd.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 259, juli/augustus 2013)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.