Van de Batavierstraat naar het Leeuwendalerspad

Een spoor van vernieling

Op 15 november 1911 ging de gemeenteraad akkoord met een saneringsplan voor Uilenburg. Honderden woningen waren al onbewoonbaar verklaard, de rest werd onteigend om ook gesloopt te worden. De juridische mogelijkheden voor deze aanslag op de historische binnenstad waren geschapen in de Woningwet van 1901. De Batavierstraat werd geheel van de kaart geveegd, terwijl ook de oostelijke straatwand van de Uilenburgerstraat verdween. Tal van foto's op de beeldbank van het stadsarchief laten zien dat de Batavierstraat een waar monument was, met uitgewoonde maar bouwkundig solide woonhuizen uit de zeventiende en de achttiende eeuw. Een volkomen gave straat uit de gloriejaren van Amsterdam.

De Batavierstraat (foto Stadsarchief Amsterdam)

Een straat die anno 2015 een waar paradijs zou zijn geweest voor gezinnen met kinderen. Een zegen voor het hippe Amsterdam dat ons gemeentebestuur nu zo graag in de internationale stedenmarkt plaatst. Maar toen hadden de ambtenaren van de Woningdienst geen idee. De historische stad paste niet in hun toekomstvisie, zij zagen alleen maar krotten, die opgeruimd moesten worden voor nieuwe huisvesting in een vrolijke socialistische industriestad. Andere misgrepen volgden. Ook de Ridder- en de Jonkerstraat werden gesloopt, zie de beeldbank, net als de Batavierstraat, zonder enige noodzaak, en ook elders in de oude binnenstad timmerde men gretig bordjes 'onbewoonbaar verklaarde woning' op historische woonhuizen. Anno 1940 klonk voor het eerst protest tegen deze nietsontziende kaalslag van kleinere monumenten in Amsterdam, maar toen was het eigenlijk al te laat en na de oorlog geloofde iedereen nog heiliger in een nieuwe wereld. Domheid is net als onkruid onuitroeibaar. Stadsherstel heeft incidenteel nog iets kunnen redden maar gave ensembles zoals de Batavierstraat zijn nergens meer te vinden. Op Kattenburg en Wittenburg vierde de Woningdienst ware triomfen, in feite is de gehele oostelijke binnenstad vernield door de volkshuisvesters.

Om een of andere duistere reden geloven nog steeds veel mensen en met name politici dat de stadsvernieuwing een zegen is geweest voor de stad, terwijl het tegendeel waar is, de stadsvernieuwing heeft rampzalige gevolgen gehad voor het woningaanbod in Amsterdam. Duizenden leuke en betaalbare woningen in mooie straten hebben plaats moeten maken voor socialistische eenheidsworst. Die nu verpatst wordt voor afbraakprijzen, bijvoorbeeld op Kattenburg en Wittenburg, omdat de woningbouwcorporaties in geldnood verkeren. Daarmee heeft het echec van de huisvestingspolitiek sinds 1901 zijn dieptepunt bereikt. Zelfs het ideaal van betaalbare huurwoningen in de binnenstad staat op de tocht.

De woningen aan het Leeuwendalerspad (foto Wim Ruigrok)

De corporaties zijn de grootste vastgoedbezitters in Amsterdam en tegelijkertijd ook de domste bedrijven die de stad kent. De Woningdienst bestaat niet meer, maar de geest van de krotopruiming leeft voort bij de corporaties. Na de ravage in de binnenstad heeft men met groot enthousiasme de negentiende-eeuwse wijken vernield. De Pijp is nu hip omdat daar min of meer door toeval de vermeende krotten in hun oude stratenpatroon zijn blijven staan. Een achterbuurt waar destijds niemand dood gevonden wilde worden, oreert als nooit tevoren. Maar zelfs die les hebben de corporaties niet ter harte genomen, de ezel stoot zich na een eeuw stadsvernieuwing nog steeds aan dezelfde steen.

In de naoorlogse wijken gaat de vernieling onverminderd voort. De Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad hebben natuurlijk geen idee van het drama dat zich de afgelopen 15 jaar heeft afgespeeld in Amsterdam West. De deelraden werden bestuurd door ongeletterden die geen enkele notie hadden van cultureel erfgoed. Met veel nieuwbouw zouden de corporaties alle sociale problemen gaan oplossen, maar zoals altijd bleek dat sociale problemen niet opgelost worden door nieuwbouw. Toch is het krediet van de corporaties in die buitengebieden nog altijd groot. In april 2015 stemde de gemeenteraad in met het plan om alle bejaardenwoningen aan het Leeuwendalerspad in Bos en Lommer te slopen. Buurtbewoners waren fel tegen, Monumenten en Archeologie had ook negatief geadviseerd, maar zoals gebruikelijk toonde de gemeenteraad zich weer buitengewoon ingenomen met de vernieuwing. De gedachte dat vooruitgang misschien wel meer gediend is met het behoud van een historische woonwijk wil maar niet doordringen tot die simpele geesten.

Hoe lang zou dat nog gaan duren? De stadsvernieuwing is nu een eeuw oud en heeft nooit tot iets goeds geleid. De corporaties zijn woningboeren die niet begrijpen wat zij doen, maar het is blijkbaar ook bij politieke partijen nog niet doorgedrongen dat er in naam van de vooruitgang vernielingen worden aangericht in het stedelijk bouwwerk die gedurende de afgelopen eeuw alleen maar verlies hebben opgeleverd. Verlies aan kansen, verlies aan creatieve mogelijkheden, verlies aan verbeelding, alles wordt platgeslagen voor nog meer doorsnee woningen voor fantasieloze mensen. Het gaat wel goed met Amsterdam, vooral dankzij Geurt Brinkgreve, maar buiten de Ring heerst nog steeds de geest van zijn vijanden, de krotopruimers. En ook de gemeenteraad wil maar niet begrijpen dat vooruitgangsprofeten altijd de plank misslaan.

Vincent van Rossem

(Uit: Binnenstad 271, juli/augustus 2015)