Boekbespreking

De Jannen van de Amsterdamse familie Six

Historisch onderzoek, tot leven gebracht met literaire middelen en aangevuld met didactische uitweidingen, zo kan de biografie van Geert Mak over de Amsterdamse tak van de familie Six misschien wel het beste worden getypeerd.
Geert Mak, De levens van Jan Six, Amsterdam/Antwerpen (atlas) 2016, 447 pagina's met enkele illustraties, 34,99 euro

Maks fascinatie voor de naam Six valt enigszins te vergelijken met die van de verteller in Marcel Prousts À la recherche du temps perdu voor het adellijke geslacht Guermantes. Als rode draad loopt deze naam door de ongeveer drieduizend pagina's dikke roman, lange tijd alleen als een belangwekkende en imponerende naam van hooggeplaatsten op grote afstand. Maar wanneer de telgen van de Guermantes echt in beeld komen, kunnen ze bijna niet meer 'gewoon' zijn. Zelfs als blijkt dat niets menselijks ze vreemd is, beleeft de lezer dat als buitengewoon. Dezelfde literaire fascinatie, waarin het gewone zich als buitengewoon voordoet, wordt opgeroepen in het boek over het geslacht Six.

Bij Mak betreft het echter een verhaal dat niet zomaar is verzonnen. De schrijver wekt de indruk kind aan huis geweest te zijn bij de familie aan de Amstel vanwege het daar aanwezige archief en de bijbehorende voorwerpen en kunstwerken. Hij geeft er blijk van zich tot in de kleinste details van de geschiedenis van de achtereenvolgende telgen Jan Six te hebben verdiept. Kleine 'fait divers' en de persoonlijke verhalen geven hun bestaan een gezicht. Veelal betreft dit feiten die in de bestaande historische verhandelingen, met hun door de wetenschap opgelegde probleemstelling, geen vermelding kregen. Mak vertelt uitgebreid hoe de werelden waarin de achtereenvolgende telgen Six leefden eruitzagen, wat de spelregels waren en welke posities de familie daarin innam. Daarnaast wekt de schrijver ook onze interesse voor enkele naaste verwanten met een andere naam dan Jan Six om zo te voorkomen dat er leemtes in de historische lijn ontstaan. Behendig weet Mak deze nevenverhalen zo te presenteren, dat ze zich voordoen als vanzelfsprekende intermezzo's.

De levenswandel van Jan Six I (1618-1700), in het boek aangeduid als 'de eerste Jan', neemt het grootste deel van het boek in beslag. Van hem kennen we natuurlijk het portret door Rembrandt, de man in het donkere kostuum met de rode mantel. Six' relatie met Rembrandt komt uitgebreid aan bod. Daarbij maakt de lezer kennis met de moeder van deze Jan en met bijvoorbeeld Diederick Tulp, over wie Mak zich niet onverdeeld positief uit laat, alsof het een minder gewenste persoon uit zijn kennissenkring betrof. Ook voor Tulps portret door Paulus Potter kan Mak weinig waardering opbrengen, maar mede door de affiniteit of afkeuring die Mak voor de door hem behandelde personen betoont komen alle verwanten tot leven en worden ze meer dan een naam.

De eerste Jan vertegenwoordigt de periode waarin Amsterdam economische en politieke hoogtepunten beleefde. We volgen het wel en wee van de stad Amsterdam en de Republiek vanuit het perspectief van Jan, die weldra tot de vooraanstaande regenten behoorde. De achttiende-eeuwse telgen verrijkten zich, net als de andere regenten, met inkomsten uit ambten. Door deze onderling te verdelen behielden die families hun plaats in de top van de stedelijke samenleving. Omstandig legt Mak uit hoe deze onderlinge ondersteuning kon voortduren, maar bewondering kan hij er niet voor opbrengen. In de verhalen over de achttiende eeuw gaan de buitenverblijven, waarin de opeenvolgende telgen hun leven meer en meer doorbrengen, een steeds belangrijker rol spelen. Na de Franse tijd kalven de macht en het aanzien van de regenten steeds verder af, maar 'gewone' burgers worden de telgen van het geslacht Six nooit, zeker niet in de ogen van Mak. Hun grote en bijzondere naam maakt alles aan hen speciaal. Uiteindelijk keert de familie weer terug in Amsterdam, wat het verhaal een mooie basis van continuïteit verschaft, een vast decor. Om de positie van de familie in de tweede Wereldoorlog te kenschetsen, maken we ook uitgebreid kennis met Piet Six.

Door de successierechten en andere (financieel) nivellerende maatregelen en door wisselende maatschappelijke verhoudingen resteerde er in feite steeds minder speelruimte om de 'adeldom' van de familie te koesteren, maar als we het boek volgen, ging die 'verheven' status geenszins verloren. In onze samenleving bestaan nog steeds bevoorrechte groepen, die hun tijd kunnen besteden aan kunst en cultuur, meestal doordat ze als gewone burgers aan een universiteit of ander instituut verbonden zijn in een ambtelijke betrekking. Binnen de familie Six ging achter de interesse voor oudheden en kunst, zo maakt Mak duidelijk, ook noblesse oblige schuil en kwam deze interesse als vanzelf voort uit hun dagelijkse leefwereld, doordat zij al sinds generaties omringd waren door een aanzienlijke eigen collectie en historische herinneringen. Voor de laatste twee telgen die in het boek aan de orde komen, Jan Six VI, 'de 19de-eeuwse Jan', en Jan Six VII, 'de professor', toont Mak een bijzondere belangstelling vanwege hun voorliefde voor oudheden en kunst. De huidige drie nog levende Jannen komen in het boek niet aan de orde. Terecht, want deze levens behoren nog tot het heden.

Het boek is geschreven met veel 'suspense'. Als lezer ben je steeds benieuwd hoe de familie er onder wijzigende omstandigheden telkens weer in slaagt zich 'er doorheen te slaan' en haar bijzondere status in ere te houden. Als professionele historicus wil je meestal niet door een schrijver opgelegd krijgen welke gevoelens bepaalde gebeurtenissen bij je zouden moeten worden oproepen. Mak doet dit juist voortdurend, maar ons irriteerde dat geen moment.

Het boek heeft geen noten, maar achterin treft de lezer van het boek een uitgebreide en beredeneerde verantwoording aan, die dit gemis compenseert. Een heerlijk leesboek voor geïnteresseerden in geschiedenis.

Gert Eijkelboom en Gerrit Vermeer

(Uit: Binnenstad 278, okt./nov./dec. 2016)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.