Dik Tuijnman (1937-2016), zoekend naar alternatieven

Op 19 september 2016 overleed architect Dik Tuijnman. Zijn plannen waren groot, maar zijn gebouwde oeuvre bleef klein. Zijn reputatie lastig te zijn droeg daar aan bij. Maar hij koesterde zijn dwars- en onafhankelijkheid, waarvan hij in zijn publicatie Trek & Druk uit 2004 getuigenis aflegde.

Tuijnman begon als timmerman, maakte via avondscholing de stap naar bouwkundig tekenaar, onder meer bij Karel Sijmons en Aldo van Eyck, en vestigde zich in 1968 als architect. Daarnaast was hij actief met timmercursussen voor krakers aan de Zondag Timmerschool, en docent aan de Academie van Bouwkunst en de Gerrit Rietveld Akademie. Met zijn blauwe werkkiel of wit schilderspak was hij een karakteristieke verschijning in de stad.

Het voltooide complex aan de Jodenbreestraat in 1988 (Beeldbank Stadsarchief Amsterdam) Geveldetail aan het Waterlooplein in 2016 (foto: auteur)

Aan het begin van zijn loopbaan vond er een omslag plaats in het denken over het wonen in de binnensteden. Grootschalige verkeersdoorbraken gelardeerd met kantoorprojecten raakten omstreden. Tuijnman werkte mee aan de herziening van het wederopbouwplan voor de nieuwmarktbuurt door het bureau Van Eyck en Bosch, dat in 1970 werd gepubliceerd in het tijdschrift Forum, 22 (1970) 4, waarin de woonfunctie centraal werd gesteld. De aanleg van de oostlijn van de metro door deze buurt, waarvoor al veel panden waren gesloopt, leidde tot een van de belangrijkste slagvelden in de stedenbouw van die tijd. De meest zichtbare steen des aanstoots vormde het Burgemeester Tellegenhuis aan de Jodenbreestraat. Al gauw kreeg dat de bijnaam Maupoleum, zinspelend op de onroerend goedmagnaat Maup Caransa. Deze kantoorkolos van architect Piet Zanstra kwam gereed in 1974. Het pand was het eerste van een reeks grote gebouwen die had moeten verrijzen aan de oost-west lopende doorbraak over de route Wibautstraat, Weesperstraat en via de Anthoniesbreestraat en de Lastageweg dwars door de Nieuwmarktbuurt. Vandaar voerde de verkeersweg langs het Centraal station over de Haarlemmer Houttuinen richting Haarlem. De voltooiing van deze route, waarlangs al veel kaalslag had plaatsgevonden, werd na uitvoerige protesten en rellen pas halverwege de jaren zeventig afgeblazen.

Een gebouw, vergelijkbaar met het Maupoleum, dat op het nabijgelegen Rapenburg had moeten komen, werd al in 1974 door buurtprotesten tegengehouden. Voor dat nog kaalgeslagen terrein werd een ideeënprijsvraag uitgeschreven waaraan Tuijnman deelnam met het plan 'Glas', dat beoogde met een ijle constructie langs de Valkenburgerstraat, de toegangsweg tot de IJ-tunnel, de woonfunctie aan dit terrein terug te geven. Omdat niemand zich destijds kon voorstellen dat het Maupoleum ooit zou verdwijnen, ontvouwde Tuijnman een jaar later een plan om het gebouw in te pakken met nieuwbouw. Het was zijn bedoeling om met een glazen schil de grofmazige architectuur van het Maupoleum af te schermen en met kleine doorbraken te integreren in de stad. de vormgeving leunde sterk op het destijds opgang makende structuralisme met kleinschalige elementen, dat zich manifesteerde door kleine, herhaalbare eenheden. Deze ontwerpmethodiek, ontwikkeld door architecten als Van Eyck, Herman Hertzberger en Jan Verhoeven, beïnvloedde onder meer Piet Blom, Theo Bosch en Tuijnman.

Dik Tuijnman, Schets voor het inpakken van het Burgemeester Tellegenhuis (Maupoleum) aan de Jodenbreestraat, 1979 [afb. Wonen/TABK 7(1979)14] Dik Tuijnman, Schets GranVista-project voor 58 sociale huurwoningen aan het Waterlooplein en de Jodenbreestraat, 1979 [afb. Wonen/TABK 7(1979)14]

Aansluitend op dit plan ontstonden ideeën over de invulling van andere gaten aan de overzijde van de straat. Een projectontwikkelaar lanceerde daar in 1978 het Gran Vistaproject met 'premie-koopwoningen'. Toen de gemeente Amsterdam, met de voormalige PvdA-staatssecretaris voor stadsvernieuwing Jan Schaefer als wethouder, de grond had aangekocht, zette zij dit plan door. De Wederopbouw-groep Jodenbreestraat gaf vervolgens Tuijnman de opdracht voor een ander ontwerp. Dit liet zien dat sociale huurwoningen zonder extra kosten op het terrein konden verrijzen. Het plan kwam in 1982 tot uitvoering. Aan de Waterloopleinzijde sluit dit gebouw met zijn acht bouwlagen aan bij de schaalgrootte van het naastgelegen Saskiahuis van de architecten Jacot en Oldewelt. In de eerste schetsen versprong de bouwhoogte aan de Houtkopersdwarsstraat om aan de Jodenbreestraat op vijf bouwlagen uit te komen, maar deze optie was niet haalbaar. Dit betekende dat het bouwvolume aan deze straat forser werd, maar de verticale geleding van de gevel verzachtte dit. De Welstandscommissie was zeer te spreken over dit project dat volgens haar 'een monumentaliteit [bezat] die zelden bij woningbouw voorkomt'.

Radboud van Beekum

De verzameling van documenten en voorwerpen van Dik Tuijnman zal door 'Het archiefcomitee van de toekomst - voor het publieke domein' in de komende maanden geordend, bewerkt en deels digitaal online gebracht worden. Op Tuijnmans virtuele tachtigste verjaardag - 22 juni 2017 - zal de presentatie van dat archiverings-, conserverings en visualiseringsproject plaatsvinden. Zie ook www.archiefcomitee.org/dt37

(Uit: Binnenstad 278, oktober/november/december 2016)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.