Bezwaren verbouwing Amsterdam Museum

Onlangs heeft de gemeente de verbouwplannen ter visie gelegd voor het (gemeentelijke) Amsterdam Museum, gevestigd in het voormalige Burgerweeshuis. De VVAB vindt de plannen veel te ingrijpend en heeft hier in haar zienswijze ernstige bezwaren tegen geuit.

Artist's impression van de ingreep op de hoek van de Sint Luciënsteeg (Neutelings Riedijk Architects)

Amsterdam Museum, hoek NZ Voorburgwal en Sint Luciënsteeg, huidige situatie (foto: Roos Aldershoff)

Het Amsterdam Museum wil graag uitbreiden en heeft architectenbureau Neutelings Riedijk gevraagd binnen het bestaande complex een aantal nieuwe zalen te ontwerpen. Wie het Instituut voor Beeld en geluid in Hilversum kent of het Antwerpse Museum aan de Stroom van dezelfde architect fronst misschien zijn wenkbrauwen, maar Neutelings Riedijk heeft ook – enige – ervaring met herontwikkelingsprojecten. Misschien waren het de woorden op hun website over het voormalige Arenberginstituut in Leuven die de interesse van de museumdirectie hebben gewekt: ‘Two of the least useable wings were replaced by a new structure’.

Het ontwerpbesluit voorziet onder meer in vijf nieuwe grote museumzalen, een auditorium en een enorme nieuwe entreehal. Op de representatieve gevels na zal het belangrijke rijksmonument voor een groot deel worden gesloopt. De VVAB vindt de voorgestelde ingreep veel te rigoureus. Nog afgezien van de sloop en het voor deze locatie veel te zware bouwprogramma zal ook de architectonische en stedenbouwkundige structuur van het complex ingrijpend worden aangetast. Het gaat daarbij met name om Schuttersgalerij in het verlengde van de Gedempte Begijnensloot en de vleugels ter weerszijden hiervan. Het voormalige Burgerweeshuis is een van de belangrijkste monumenten van de stad en is te waardevol om in de kern zo radicaal te worden aangetast, hoe zwaar het belang van het museum misschien ook weegt op de huidige plek te blijven. Waarom eigenlijk nog nu de historische collectie sinds de naamswijziging een steeds minder prominente plaats inneemt?

Strijdigheden met bestemmingsplan

Het ontwerpbesluit voorziet in de eerste plaats in het vergroten van volumina door onderkeldering en aanzienlijke verhoging van bouwhoogten, o.a. langs de smalle Sint Luciënsteeg. Om het museum beter zichtbaar te maken vanaf de straat komt er aan de Nieuwezijds Voorburgwal een (tweede) terras en wordt er in een – nu nog fraaie – gevel een groot, lomp ‘venster’ over twee verdiepingen aangebracht: aandachttrekkerij van een museum dat worstelt met zijn imago. Ook houdt het museum vast aan de vergroening van de Meisjesspeelplaats – het verstilde, Italianiserende pleintje midden in de drukke binnenstad.

De Gedempte Begijnensloot, met in het verschiet de Schuttersgalerij (foto: RCE, G.J. Dukker, 1974)

De Schuttersgalerij vlak na opening van het Amsterdams Historisch Museum (foto: RCE, G.J. Drukker, 1975)

Het voorliggende bouwplan is in strijd met het gemeentelijke beleidskader en op maar liefst vijftien punten strijdig met het vigerende bestemmingsplan. Aan enkele bezwaren van de vereniging is overigens wel tegemoet gekomen. Zo gaat de sloop van de gevelstenenmuur niet door en zijn de nieuwe bouwdelen enigszins teruggebracht in volume. Maar over het geheel genomen zijn dit slechts ‘peanuts’: het wezen van een drietal forse ingrepen blijft overeind. Het is verdrietig om te zien dat de gemeente zich bouwingrepen permitteert die zij particuliere eigenaren nooit zou toestaan, zoals het onderkelderen en ophogen van monumenten. Daarnaast is het onbegrijpelijk dat behalve de welstandscommissie (CRK) ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed akkoord is met het bouwplan. Nog afgezien van de kapitaalvernietiging getuigt dit van weinig respect voor de eigen geschiedenis; met de voorgestelde ingrepen wordt de destijds hogelijk geprezen restauratie om zeep geholpen. Ruud Meischke en allen die zich hier destijds voor hebben ingezet draaien zich om in hun graf.

Alternatief plan

Naar de mening van de vereniging dient er een geheel nieuw plan gemaakt te worden dat de bestaande monumentale waarden wel respecteert. Een andere mogelijkheid is het museum op een andere locatie te huisvesten, bijvoorbeeld in de Hermitage aan de Amstel. Het wachten is nu op het definitieve besluit. Behalve de VVAB hebben ook de Bond Heemschut en het Cuypers Genootschap protest aangetekend.

Juliet Oldenburger

Meer lezen:
Walther Schoonenberg, ‘Wordt het 'Amsterdams Historisch' definitief geschiedenis?’ in: Binnenstad 304 (juni/aug. 2021)
[Zienswijze, d.d. 28 juli 2022] (PDF-bestand)

(Uit: Binnenstad 308, mei-aug. 2022)