Claes Claesz. Hofje

Hoe het begon

In mei 1955 ontving ik een brief uit Sao Paolo. De schrijver, die ik niet kende, had een bekende Amsterdamse naam. "Met belangstelling lees ik steeds Uw artikelen bepleitende het behoud van de oude stad Amsterdam. Ik zou graag mijn sterke gevoelens op dit gebied in daden willen omzetten. Van tijd tot tijd heb ik wel middelen beschikbaar voor de aankoop en het eventuele herstel van één van de kleinere huizen die geen monument zijn, en die U in Uw laatste artikel noemt. Deze brief heeft tot doel Uw suggesties uit te lokken voor de beste besteding van die middelen die ik voor het door U zo voortreffelijk verdedigde doel ter beschikking heb. Wellicht slaagt U erin, mij met andere enthousiasten in contact te brengen, met wie men samen een geheel blok of groep voor het stadsbeeld belangrijke huizen zou kunnen kopen.."

Restauratieplan Egelantiersstraat 52

Het gevolg van deze brief was dat de Vereniging Hendrick de Keyser kort daarop de koopsom ten geschenke kreeg om het pand Egelantiersstraat 52 te verwerven, een klein trapgevelhuis uit het tweede kwart van de 17de eeuw, met een gevelsteen waarop een schrijvende hand staat afgebeeld. Dit embleem werd niet alleen als herkenningsteken gebruikt van de schrijvers die voor analfabeten brieven op schrift stelden, maar ook van de boekhandelaren en kaartmakers. De beroemde cartograaf Cornelis Anthonisz uit de 16de eeuw had een steen met een schrijvende hand in zijn gevel.
Hoewel de ramen en de pui in de 18de en 19de eeuw gewijzigd zijn, geeft het huis Egelantiersstraat 52 verder, ondanks verwaarlozing en verval, nog een vrij zuiver voorbeeld van een typisch Amsterdamse bouwtrant die als een versoberde "volksuitgave" van de zwierige stijl van Hendrick de Keyser in de periode van ca. 1630 tot 1660 gangbaar is geweest. Het zijn gevels met bogen boven de ramen die natuurstenen aanzet- en sluitstenen hebben, met enkele horizontale lijsten uit natuursteen of metselwerk die even buiten de muur uitsteken en, oorspronkelijk, met kruiskozijnen, luiken en kleine in lood gevatte ruiten.

De binnenplaats van het hofje vóór restauratie, gezien vanuit Egelantiersstraat 52.	De binnenplaats van het hofje na restauratie. Op de achtergrond de achtergevel van Egelantiersstraat 52.
Wethouder Hans Lammers slaat een verboden eerste paal.	Overzichtstekening van het gehele complex, vervaardigd na de voltooiing in 1973.

Vele jaren lag op het bureau van de Vereniging "Hendrick de Keyser" een restauratieplan klaar dat niet in uitvoering kon komen omdat het huis nog bewoond was. De bewoner had een bijzondere reden om niet graag uit het huis met de schrijvende hand weg te willen. Vanuit zijn keuken stapte hij namelijk op de binnenplaats van het verlaten Anslo's Hofje dat, vergeten en ontoegankelijk voor de buitenwereld, hem en zijn gezin een overvloed aan bergruimte verschafte in de leegstaande huisjes. Bij de besprekingen die aan de aankoop door Hendrick de Keyser voorafgingen, had ik echter het huisje kunnen bekijken en daarachter een glimp kunnen opvangen van het door klimop overgroeide hofje. Toen vijf jaar later de Stichting Diogenes was opgericht, werd al na de eerste vergadering een brief geschreven aan de enige nog in leven zijnde regent om te vragen of hij enkele bestuursleden van de jonge Diogenes wilde ontvangen. Zij wilden hem het plan voorleggen om het leegstaande hofje te bestemmen voor meisjesstudenten aan de instellingen voor kunstonderwijs. Hoe het toen verder gegaan is kan men in andere artikelen van de Lamp lezen.

Het huis met de schrijvende hand kwam echter terug in het verhaal doordat het bestuur van "Hendrick de Keyser" bereid was dit pand tegen vergoeding van gemaakte kosten over te doen aan de nieuwe Stichting Claes Claesz. Hofje. De overdracht vond plaats op 24 mei 1968, kort voor het begin van het restauratiewerk. Daarmee werd de wens van de Amsterdammer uit Brazilië die in 1955 de koopsom voor dit huis ten geschenke gaf, langs een lange omweg tot werkelijkheid. Dat is het begin geworden van een geheel blok dat uit het puin herrijst tot een voor het stadsdeel waardevol geheel, en niet alleen voor het stadsbeeld, maar ook, wat minstens zo belangrijk is, voor het stadsleven. Van het omvangrijke herbouw- en restauratieproject is Egelantiersstraat 52 uit Monumentenzorgoogpunt het belangrijkste onderdeel. Het huis zal dan ook met alle zorg die het verdient gerestaureerd worden en de bestemming krijgen van beheerderswoning boven, met gemeenschappelijke ruimten beneden.

Geurt Brinkgreve

(Uit: De Lamp van Diogenes 8, maart 1969)